بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش معنای تاییدش نیست

پرتاب ماهواره ایرانی «پارس 1» از طریق پرتابگر روسی دوباره موضوع همکاری‌های تسلیحاتی و دفاعی روسیه و ایران را در مرکز توجه رسانه‌ها قرار داد. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، پرتاب ماهواره ایرانی «پارس 1» از طریق پرتابگر روسی «سایوز» را نشانگر تعمیق شراکت نظامی میان ایران و روسیه تلقی کرد. میلر در بخشی از نشستی خبری که مشروح آن در وبگاه وزارت امور خارجه آمریکا منتشر شده، در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه ارزیابی وزارت امور خارجه آمریکا درباره پرتاب ماهواره ایرانی توسط روسیه به مدار زمین چیست؟ با اشاره به شراکت نظامی ایران و روسیه مدعی شد: «همان‌طور که پیش‌تر چند بار به‌طور علنی هشدار داده‌ایم، این شراکت برای اوکراین، همسایگان ایران و جامعه بین‌المللی خطرناک است».
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در اظهار‌نظری مداخله‌جویانه و غیردیپلماتیک گفت: «ما توان خود برای اقدام در پاسخ به شراکت نظامی میان روسیه و ایران را در هماهنگی نزدیک با شرکا و متحدانمان نشان داده‌ایم و اگر ایران پا فراتر بگذارد و موشک‌های بالستیک به روسیه بفروشد، به شما اطمینان می‌دهم ‌پاسخ جامعه بین‌المللی سریع و شدید خواهد بود». به نوشته ایسنا، ادعای غرب درباره فروش موشک‌های بالستیک ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین در حالی مطرح می‌شود که «کایرلو بودانوف»، رئیس اداره اطلاعات نظامی اوکراین، ادعاهای غرب درباره انتقال موشک‌های دوربرد از ایران به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را رد‌ و تأکید کرده است این اطلاعات واقعیت ندارند. خبرگزاری رویترز پیش‌تر با نقل‌قول از شش منبع مطلع، مدعی شده بود ایران حدود 400 موشک بالستیک به روسیه فرستاده است‌ و تحویل آنها، احتمالا در ژانویه 2024 و در پی مذاکرات میان تهران و مسکو انجام شد. بودانوف اما می‌گوید‌ «آنها (موشک‌های ایرانی) آنجا نیستند. هیچ‌یک از اینها با واقعیت مطابقت ندارد».
مناسبات نظامی و دفاعی تهران‌-‌مسکو متأثر از جنگ اوکراین
افشین ترکمانی، کارشناسی است که در گفت‌وگو با «شرق» درباره چرایی موج‌سواری سیاسی، رسانه‌ای و دیپلماتیک غرب در‌خصوص روابط نظامی، دفاعی و امنیتی ایران و روسیه به روند تحولات جنگ اوکراین اشاره دارد و معتقد است: «تا زمانی که این جنگ ادامه پیدا کند، کماکان این مناسبات بین تهران و مسکو از حساسیت‌های مد‌نظر غرب خواهد بود». این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، تفکیکی بین نگاه اروپایی‌ها و ایالات متحده آمریکا قائل است و پیرو آن تاکید دارد: چون جنگ اوکراین به شکل مستقیم امنیت اروپایی‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده، بدیهی است ‌‌حساس‌تر و جدی‌تری از آمریکایی‌ها موضوع روابط و همکاری‌های نظامی و دفاعی ایران و روسیه را پیگیری کنند. بااین‌حال، به زعم ترکمانی، در شرایط کنونی چون انتخابات ریاست‌جمهوری در ایالات متحده آمریکا جریان دارد و موضوع جنگ اوکراین یکی از پارامترهای اثرگذار بر روند این انتخابات خواهد بود، بدیهی است که دولت بایدن با جدیت هرچه بیشتر از اروپایی‌ها بخواهد روی مناسبات نظامی، دفاعی و همکاری‌های تسلیحاتی ایران و روسیه مانور دهند. این مفسر حوزه بین‌الملل در ادامه یادآور می‌شود: چون شرایط فعلی در جنگ اوکراین به شکلی به برتری روس‌ها منجر شده است، همین موضوع در ادامه باعث خواهد شد ‌حساسیت بیشتری روی همکاری‌ها و روابط نظامی و دفاعی تهران و مسکو به وجود آید. کارشناس حوزه سیاست خارجی اشاره‌ای به اظهارات رئیس ستاد کل نیروهای مسلح بریتانیا دارد که اذعان کرده بود‌ «اوکراین احتمالا در سال جاری قادر به عملیات تهاجمی نیست». به گفته ترکمانی، «اگر این اظهار‌نظر نزدیک به واقعیت باشد، بدیهی است که به تبع آن موضوع ادعاها در قبال حمایت‌های تسلیحاتی، نظامی و دفاعی از روسیه توسط دیگر کشورها از کره شمالی گرفته تا بلاروس، ایران و‌... مورد توجه بیشتر محافل سیاسی، رسانه‌ای و دیپلماتیک قرار خواهد گرفت و به دنبال آن همکاری‌های تهران‌-‌مسکو بیش از پیش زیر ذره‌بین خواهد رفت».
دست بسته کی‌یف
اشاره افشین ترکمانی به گفته‌های تونی راداکین، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح انگلیس، بود که هفته گذشته در یک سخنرانی در اندیشکده چتم هاوس در لندن، دست به پیش‌بینی زد و اذعان کرد: «اگر اوکراین در وضعیت کمبود مهمات باقی بماند و تا زمانی که غرب اقدامات بیشتری را در راستای حمایت از کی‌یف انجام ندهد، اوکراین همچنان به موقعیت ضعیف خود در میدان نبرد ادامه می‌دهد». ایسنا به نقل از گاردین، با انتشار این سخنان راداکین نوشت: «هم‌زمان با مخالفت جمهوری‌خواهان کنگره ایالات متحده با کمک‌های این کشور به کی‌یف، اوکراین در میدان نبرد با موقعیت دشواری مواجه است و ارتش آن با کمبود مهمات دست‌‌و‌پنجه نرم می‌کند». گفته شده است ‌‌جو بایدن، رئیس‌جمهور‌ آمریکا، سه‌شنبه هفته قبل دیداری با رهبران کنگره در کاخ سفید داشت تا درباره کمک‌ به اوکراین گفت‌وگو و رایزنی کند؛ جلسه‌ای که چاک شومر، رهبر اکثریت مجلس سنا آمریکا، آن را «پرتنش» توصیف کرد. تونی راداکین در جریان کنفرانسی در لندن به‌طور مستقیم به پیشنهاد اخیر ‌امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، مبنی بر اعزام نیروهای ناتو به اوکراین واکنش نشان نداد، اما در عوض تأکید کرد که اوکراین به کمک‌های صنعتی زیادی نیاز مبرم دارد. بریتانیا، آلمان، سوئد و ایتالیا در واکنش به اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه مبنی بر احتمال اعزام نیروهای رزمی به اوکراین، گفتند قصد انجام این کار را ندارند. سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا نیز در واکنش به اظهارات امانوئل مکرون اعلام کرد کشورش هیچ قصدی برای ارسال نیرو به کی‌یف ندارد. تونی راداکین تأکید کرد که گفت‌وگوهایی میان متحدان ناتو درباره اینکه «چگونه می‌توانیم حمایت خود از اوکراین را تقویت کنیم» در جریان است و همچنین پیش‌بینی می‌شود در نشست ماه جولای ناتو در واشنگتن‌دی‌سی یا در آستانه آن، اطلاعیه‌های جدیدی ارائه شود. این ژنرال انگلیسی با اشاره به پیشرفت روسیه در میدان نبرد، اعتراف کرد ‌روسیه در حال حاضر با سطح تاکتیکی خود توانسته مقداری از قلمرو اوکراین را به کنترل خود درآورد. سرانجام پس از ماه‌ها نبرد، ارتش اوکراین هفته گذشته از شهر آودیوکا در نزدیکی دونتسک عقب‌نشینی کرد و کنترل این شهر راهبردی به دست نیروهای روسیه افتاد.
رئیس ستاد کل نیروهای مسلح انگلیس خاطرنشان کرد: «فکر می‌کنم این مشکل تا چند ماه آینده ادامه خواهد داشت و به نظر می‌رسد کی‌یف احتمالا قادر نخواهد بود تا پایان تابستان یا سال آینده ضدحمله جدیدی را آغاز کند». راداکین همچنین به دنبال سخنرانی ماه گذشته ‌ژنرال پاتریک سندرز‌، رئیس ستاد کل ارتش انگلیس که گفته بود مردم این کشور به‌عنوان بخشی از «نسل قبل از جنگ» ممکن است مجبور شوند خود را برای جنگ بزرگ علیه روسیه آماده کنند، واکنش نشان داد و سعی کرد گمانه‌زنی‌ها را در این زمینه از بین ببرد. تونی راداکین افزود: «بریتانیا امن است. ما در آستانه جنگ با روسیه نیستیم. ما در شرف حمله نیستیم. هیچ‌کس در وزارت دفاع درباره خدمت اجباری به معنای سنتی آن صحبت نمی‌کند». گفته شده است که ژنرال سندرز پس از سخنرانی‌اش که نه توسط دفتر نخست‌وزیری و نه توسط وزارت دفاع تأیید نشده بود، توسط راداکین احضار شد. رئیس ستاد کل نیروهای مسلح انگلیس در پایان ادعا کرد: من نمی‌گویم روسیه خطرناک نیست، او تهاجمی را در داخل و خارج انجام می‌دهد، اما در حال حاضر توانایی روسیه آن‌قدری که ما انتظار داریم، نیست. وی با‌این‌حال تأکید کرد: «بریتانیا به افزایش عظیم در ذخایر مهمات نیاز دارد؛ زیرا درگیری در اوکراین ذخایر آن را خالی می‌کند. ما به ذخایر مهم‌تری از مهمات نیاز داریم. این زمان خطرناک و نامطمئن است».
نفس روابطی که حساس است
با‌این‌حال نجف محمدی‌راد به‌عنوان دیگر کارشناس، در گفت‌وگویی که با «شرق» دارد، ارزیابی متفاوتی از افشین ترکمانی ارائه می‌کند و بر این باور است که‌ «فارغ از تأثیرگذاری اقتضائات میدانی جنگ اوکراین و همچنین وضعیت چندپاره غرب در حمایت تسلیحاتی از کی‌یف، نفس روابط، همکاری‌ها و مناسبات ایران و روسیه برای غربی‌ها حساسیت‌برانگیز است». با این خوانش، تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، ضمن تأکید بر این موضوع که «روابط نظامی و دفاعی ایران با هر کشوری در حوزه اختیارات و استقلال سیاسی و دیپلماتیک تهران قرار دارد و هیچ کشور منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای حق اظهار‌نظر و دخالت در این نوع روابط ایران را ندارد»، یادآور می‌شود که اقدامات تهران مانند استفاده از پرتابگر روسی سایوز برای ارسال ماهواره‌بر ایرانی، می‌تواند به برخی حساسیت‌ها دامن بزند. در نتیجه محمدی‌راد به واسطه ارزیابی از وضعیت منطقه خاورمیانه تصریح می‌کند‌ باید قدری هوشمندانه‌تر از قبل روابط با روسیه را پیش برد؛ چرا‌که به گفته این کارشناس، مسکو می‌خواهد از موقعیت تهران در برابر غرب استفاده کند. کما‌اینکه به زعم محمدی‌راد، روس‌ها توانسته‌اند غرب را به سمتی بکشانند که اتهاماتی را متوجه ایران کنند.
پرویز شاکری نیز در مقام دیگر کارشناسی که با «شرق» گفت‌وگو داشت، از منظری متفاوت ارزیابی محمدی‌راد را تأیید می‌کند و معتقد است ‌با توجه به وضعیت ملتهب و به‌شدت حساس منطقه غرب آسیا، اگرچه منطقا باید روابط تسلیحاتی، نظامی و امنیتی روسیه و ایران بیش از پیش در دستور کار قرار بگیرد، اما برخی واقعیات میدانی نشان می‌دهد مسکو ‌رفتاری دوگانه را در این رابطه به کار برده و سعی دارد از مناسبات خود با تهران در جهت تحقق منافعش استفاده کند، کما‌اینکه به گفته شاکری، «در حملات و تجاوزات هوایی و پهپادی اسرائیل به سوریه و شهادت جمعی از مستشاران نظامی ایران، تاکنون روسیه از توان‌ پدافندی و راداری خود در سوریه استفاده نکرده است، اما در عوض پرتابگر سایوز را در اختیار ایران قرار می‌دهد تا بتواند ماهواره خود را ارسال کند که این رفتار دوگانه مؤید آن است». پیرو گفته‌های شاکری و در تازه‌ترین مورد، به نوشته خبرگزاری دانشجو، در حمله دیروز (جمعه) جنگنده‌های اسرائیلی به ساحل بندر بانیاس در سوریه، یکی از مستشاران سپاه پاسداران به نام رضا زارعی به شهادت رسید. علی‌اکبر فرازی، سفیر پیشین ایران در رومانی، مجارستان و قبرس و کارشناس ارشد مسائل ناتو نیز پیش‌تر در گفت‌وگویی که با «شرق» به مناسبت دومین سالگرد جنگ اوکراین داشت، متذکر شده بود «طی حملاتی که در ماه‌های اخیر، اسرائیل به سوریه داشت و برخی از نیروهای مستشاری ما را در سوریه شهید کرد، حداقل کاری که روسیه می‌توانست انجام دهد این بود که سیستم‌های پدافندی و راداری خود را در سوریه خاموش نکند و آنها را فعال نگه دارد. این موضوع این پرسش را ایجاد می‌کند که روسیه در قبال ایران چگونه به‌راحتی می‌تواند چنین چیزی را نادیده بگیرد!». در جمع‌بندی نهایی، شاکری هم مانند محمدی‌راد اعتقاد دارد‌ مناسبات نظامی، دفاعی و امنیتی ایران با هر کشوری در حوزه اختیارات سرزمینی است و هیچ بازیگری حق دخالت‌ یا اظهار‌نظر و ریل‌گذاری برای این مناسبات را ندارد. با این وجود و به گفته او، «بهینه آن است که در این مناسبات نظامی و دفاعی و حتی مناسبات تجاری، اقتصادی و دیپلماتیک، نوعی از چندجانبه‌گرایی و عدم همکاری صرفا با یک کشور خاص در دستور کار قرار گیرد که حساسیت‌ها درخصوص روابط ایران کم‌رنگ‌تر شود».