بزرگنمايي:

پیام ویژه - هم میهن /گزارش میدانی و بررسی «هم‌میهن» از صفر تا صد هزینه‌های مرگ در تهران را در ادامه بخوانید. 
از سه‌هفته پیش دوباره مثل هرسال بحث قیمت خرید قبر در بهشت زهرا(س) مطرح و ارقامی برای امسال اعلام شد که مخالفانی هم داشت، اما درنهایت در شورا تصویب شد و حالا منتظر تایید فرمانداری است. تصمیم نهایی شورای شهر این بود که هزینه خرید قبر در قطعات روز دفن بهشت زهرا(س) رایگان باشد و در صورت تقاضای خانواده متوفی، امکان خرید دو طبقه دیگر قبر با قیمت 15 میلیون تومان فراهم شود. بستگان متوفی تا سه‌ماه فرصت دارند که برای رزرو طبقات دوم و سوم قبور روز دفن اعلام آمادگی کنند و تا یک‌سال هم فرصت تعیین تکلیف و تقسیط دارند؛ در غیر این صورت دو طبقه دیگر واگذار می‌شود. بهشت زهرا(س) می‌گوید این تصمیم یعنی درنهایت خرید قبر رایگان است، با این حال رقم رزرو قبور طبقه دوم و سوم منتقدانی دارد.
کارگران قطعه 327 بهشت زهرا(س) فرارکرده از آفتاب تند ظهر خردادماه، کنار کانکس صندلی‌های مراسم تدفین نشسته و منتظرند مراسم تمام شود. چند ردیف آن‌طرف‌تر مراسم بزرگی است اما صدای گریه‌ها آرام‌تر شده. از قیمت قبر در قطعه‌های جدید که بپرسی، عددهای مختلفی از راه می‌رسند؛ از 10 تا 200 میلیون تومان.
یکی از کارگران می‌گوید: «قیمت قبرهای وسط قطعه با جلوتر از آن فرق دارد؛ قبری که لب خیابان است 45 میلیون تومان است. اگر وسط قطعه باشد همون 13-12تومان. چرا؟ چون اگر کسی بخواهد به متوفی سر بزند، رفت‌وآمد برایش نزدیک‌تر می‌شود. در همین قطعه هم قبر 35 تومانی و 45 تومانی پیدا می‌شود. شما اگر یک خانه کنار خیابان بخری، برایت گران‌تر حساب می‌کنند تا وقتی که آخر یک کوچه ساخته‌شده باشد.»

از سه‌هفته پیش دوباره مثل هرسال بحث قیمت خرید قبر در بهشت زهرا(س) مطرح و ارقامی برای امسال اعلام شد که مخالفانی هم داشت، اما درنهایت در شورا تصویب شد و حالا منتظر تایید فرمانداری است. تصمیم نهایی شورای شهر این بود که هزینه خرید قبر در قطعات روز دفن بهشت زهرا(س) رایگان باشد و در صورت تقاضای خانواده متوفی، امکان خرید دو طبقه دیگر قبر با قیمت 15 میلیون تومان فراهم شود. بستگان متوفی تا سه‌ماه فرصت دارند که برای رزرو طبقات دوم و سوم قبور روز دفن اعلام آمادگی کنند و تا یک‌سال هم فرصت تعیین تکلیف و تقسیط دارند؛ در غیر این صورت دو طبقه دیگر واگذار می‌شود. بهشت زهرا(س) می‌گوید این تصمیم یعنی درنهایت خرید قبر رایگان است، با این حال رقم رزرو قبور طبقه دوم و سوم منتقدانی دارد.
صدای کارگر قطعه لابه‌لای صدای مداح و گریه‌ها می‌پیچد: «وقتی یک نفر را خاک می‌کنند، اگر بخواهند دو نفر دیگر از خانواده خودشان را هم در همان سه طبقه دفن کنند، قبر برای خودشان می‌ماند، اگر هم از خودشان کسی نباشد، می‌فروشند. اگر در قبرهای سه‌طبقه زن دفن شده باشد، نمی‌شود غریبه در قبر خاک کرد.» با دست به قبرهای وسط قطعه 327 اشاره می‌کند: «این قبرها تا دو سال پیش سه‌میلیون تومان بود.»
استدلال اعضای شورای شهر تهران این است که در سال 1402، نرخ طبقه‌های دوم و سوم قبور روزدفن که بستگان متوفی می‌توانستند آن‌ها را برای خودشان خریداری کنند، به‌ازای هر طبقه سه میلیون و 900 هزار تومان بود؛ یعنی خانواده‌ها برای دو طبقه درمجموع باید 7 میلیون و 800 هزار تومان پرداخت می‌کردند تا بتوانند طبقات دوم و سوم قبر‌های روزدفن را در آینده برای بستگان خود رزرو کنند، اما با مصوبه جدید شورا این عدد به 15 میلیون تومان رسیده است.
قبور قطعات 327 و 328 بهشت‌زهرای تهران کم‌کم در حال پرشدن‌اند و قطعه 329 هم کنار آنها به‌سرعت ساخته می‌شود؛ بلوک‌های سیمانی در سه طبقه روی یک پی عمیق، کنار هم بالا می‌روند و هرروز به تعداد قبرهای پرشده اضافه می‌شود. ردیف‌هایی که کارگر نشان می‌دهد، دو سال پیش برای بازمانده‌های متوفی حدود 11 میلیون تومان با حساب هزینه کفن و دفن هزینه داشت؛ پولی که بابت سه طبقه قبر دریافت می‌شد.
کارگران قطعه می‌گویند قرار است گلخانه بزرگ بالای قطعه 327 هم به قطعات تازه اضافه شود؛ چون دیگر جایی برای ساخت قبرهای تازه نیست و هنوز معلوم نیست قطعه‌های بعدی یا حتی آرامستان بعدی تهران کجا بنا شود؟ تفاوت قیمت دفن در قطعات روزدفن و قطعات قدیمی‌ حداقل 20 تا 30 میلیون تومان است.
کارگر قطعه 327 می‌گوید که فعلاً هزینه قبر را گران نکرده‌اند، اما در کل اگر جنازه به‌صورت عمومی بیاید، برای تدفین نزدیک 15 میلیون تومان هزینه می‌کنید و سه‌طبقه قبر را می‌خرید: «با این شرایط دو طبقه دیگر می‌ماند. اگر یکی دیگر از اعضای خانواده فوت کرد، دیگر به قیمت روز دفن نمی‌شود و فقط دو میلیون پول خدمات می‌دهید. قیمت خرید قبر در قطعه‌های قدیمی‌تر هم بسته به قطعه موردنظر حداقل 25 تا 50 میلیون تومان هزینه دارد و ممکن است 200 میلیون تومان هم باشد؛ چون قطعه خلوت‌تر است، هزینه بیشتری هم دارد. اگر بخواهی رزرو کنی صرفه اقتصادی ندارد.»
او می‌گوید، در قطعات قدیمی قبر یک‌طبقه هم پیدا می‌شود که البته 30 تا 40 سال از عمرشان گذشته است.
منتقدانی مثل مهدی اقراریان، عضو شورای شهر تهران می‌گوید که این قبور عمدتاً توسط اقشار متوسط و ضعیف جامعه استفاده می‌شود و بسیاری از افراد ثروتمند از قبل برای خودشان قبر خریده‌اند. موضوعی که این عضو شورای شهر از آن می‌گوید، قبوری است که در قطعات قدیمی‌تر رزرو می‌شوند و شرایط و قیمت‌های متفاوتی دارند.
کسانی که در این قطعات، سند قبور سه‌طبقه دارند، نمی‌توانند آن را به کسی غیر از فامیل درجه یک خودشان بسپارند و تنها در شرایطی امکان خرید قبر در این نواحی وجود دارد که کاملاً خالی باشد. به این گفته‌ها باید سخنان رئیس شورای شهر تهران را هم اضافه کرد که گفته است، فردی که بخواهد رزرو یا پیش‌خرید کند باید بهای روز و هزینه‌هایی را که صورت می‌گیرد، بپردازد.
هنگامی که فردی قبری را پیش‌خرید می‌کند ممکن است سال‌ها بعد بخواهد از آن استفاده کند به این ترتیب بهشت زهرا(س) جا دارد اما عملاً نمی‌تواند از آنجا استفاده کند و دفنی صورت گیرد؛ برهمین‌اساس ظرفیت پر شده اما با این سیاست می‌توان از پرشدگی جلوگیری کرد. یک پرسه کوتاه در قطعات جدید و قدیمی بهشت‌زهرا(س) نشان می‌دهد که قیمت قبر در قطعات قدیمی چقدر است و هزینه دفن اموات در نهایت چقدر آب می‌خورد؟
«غیر از فامیل درجه یک را در قبرها دفن نمی‌کنند، مگر اینکه گمنام باشند، در خیابان پیدا شده باشند یا آشنایی برایشان پیدا نشود.» نهال‌های قطعه 328 هنوز جوان‌اند. بین بعضی از قبرها فضایی خالی است که نه پلاک دارد و نه سنگ، شاید یک پرچم بالای سر یکی از این قبرهای گمنام بگذارند که معلوم شود اینجا کسی دفن شده.
کارگر دیگری که با کلاه سایه‌بانش نشسته کنار او و به صندلی تکیه داده، می‌گوید: «برای قطعه قدیم الان 60-50 میلیون تومان باید پول بدهی، آزاد می‌فروشند. خانمی می‌گفت توی قطعه 253 قبر را 50 میلیون تومان می‌دادند، نخریدم. قطعات یک تا 200 قدیمی حساب می‌شوند. پیشفروش هم دیگر تمام شد. الان اول جنازه می‌آورند، بعد قبر می‌دهند.»
بهشت زهرا تاکید کرده است که هر فرد بیش از یک پلاک قبر نمی‌تواند خریداری کند و حق واگذاری سند قبر به‌جز بستگان نزدیک وجود ندارد؛ با این حال در مواردی هم شرایط برای واگذاری این قبر به بستگان درجه یک سخت می‌شود.
خانواده خانم براتی سال گذشته با وجود داشتن سند، به‌سختی توانستند برادر خود را در کنار خواهر و خواهرزاده‌اش در قطعه یک دفن کنند؛ چون بهشت زهرا(س) او را به‌عنوان بستگان درجه یک نمی‌پذیرفت: «خواهرم 50 سال پیش خاک شده بود، سال پیش هم فرزندش را در همان قبر در قطعه 2 به خاک سپردیم و مدتی بعد هم برادرم را در همین قبر دفن کردیم. ما برای هزینه کفن و دفن خواهرزاده‌ام حدود 17 میلیون تومان هزینه کردیم و برای خاکسپاری برادرم هم هزینه دیگری دریافت شد. قبر را برای خودمان خریده بودیم و زمانی که خواستیم برادرم را در کنار خواهر و خواهرزاده‌اش به خاک بسپاریم، اجازه ندادند و گفتند برادر، اقوام درجه دوم محسوب می‌شود؛ ما هم بعد از مدتی بالاخره با کمک یک آشنا این مشکل را حل کردیم.»
هزینه مراسم کفن و دفن چقدر است؟
«هزینه مراسم کفن و دفن بستگی به اندازه‌ و تجهیزاتش دارد. الان 900 هزار تومان فقط هزینه مداح مراسم است. میزوصندلی را هم دانه‌ای حساب می‌کنند. هیچی خرج نکنی 20 میلیون تومان باید هزینه کنی.»
کارگران بهشت زهرا(س)، تغییرات لحظه‌ای هزینه‌ها را همیشه بهتر از بقیه می‌دانند. غیر از هزینه رزرو قبر، این نرخ خدمات کفن و دفن است که امسال در مصوبه شورا به چشم آمد. لایحه بهای خدمات بهشت زهرا(س) در سال 1403 نشان می‌دهد که برخی از این ارقام نزدیک به 60 درصد افزایش خواهد داشت.
نرخ‌هایی که پس از تصویب در صحن شورا و تایید فرمانداری اجرایی می‌شوند. طبق این لایحه پیشنهادی برای امسال، انتقال متوفی از نقاط مختلف تهران به آرامستان‌های شهر تهران تعرفه متفاوتی دارد؛ از شمال تهران، یک میلیون و 837 هزار و 500 تومان، از مرکز شهر یک میلیون و 312 هزار و 500 تومان، از جنوب تهران 787 هزار و 500 تومان هزینه درنظر گرفته شده است.
انتقال از سطح شهر تهران به پزشکی قانونی هم یک میلیون و 30 هزار تومان هزینه دارد. بابت حمل توسط آمبولانس خصوصی و تشییع جنازه، در سه ساعت اول دو میلیون و 600 هزار تومان و به‌ازای هر یک ساعت اضافه 875 هزار تومان بیشتر دریافت می‌شود. انتقال متوفی از پزشکی قانونی به آرامستان‌های شهرداری تهران توسط آمبولانس چهار میلیون و 134 هزار تومان و انتقال متوفی به قطعات داخلی آرامستان‌های شهرداری توسط آمبولانس سه میلیون و 390 هزار تومان هزینه دارد. حمل عضو قطع‌شده و نوزاد کمتر از هفت هفته دارای جواز دفن هم 650 هزار تومان است و برای حمل متوفی به شهرستان توسط آمبولانس به‌ازای هرکیلومتر 78 هزار تومان پیشنهاد شده است.
غیر از این، هزینه‌های جزئی دیگری هم وجود دارد که در حین مراسم تدفین و گاهی بعد از آن به چشم می‌آیند؛ خدماتی که هرکدام نرخ‌گذاری مشخصی دارند مثال آن قیمت مداح و کرایه اکو است که برای هر 45 دقیقه حدود 545 هزار تومان تعیین شده و درمجموع برای یک مراسم یک‌ساعت‌ونیمه هم حدود 900 هزار تومان تعیین می‌شود.
هزینه کرایه صندلی هم در مصوبه جدید 13 هزار تومان، میز 66 هزار تومان، سایبان 395 هزارتومان، کرایه حمل این وسایل 130 هزار تومان، هزینه نصب اکو 550 هزار تومان ـ که نوع حرفه‌ای آن یک‌میلیون و 300 هزار تومان هزینه دارد، همچنین سایبان تجمیعی در قطعات روزدفن هم دو میلیون هزینه دارد. غسل و کفن هم هزینه جداگانه‌ای دارد که برای امسال این ارقام در نظر گرفته شده است: مجموع پولی که باید بابت سدر، کافور، خاک رس، پنبه، پک چلوار، کاور، نایلون سبز، مواد مصرفی پرداخت شود 889 هزار تومان است.
برای هزینه آماده‌سازی یک واحد قبر یک‌طبقه هم حدود 930 هزار تومان باید پرداخت شود. دیوارچینی، خاکریزی روی لحد و حمل خاک اضافه قبور هم یک میلیون و 84 هزار تومان درنظر گرفته شده است. اگر ارقام موردنظر شهرداری در لایحه جدید تصویب شود، درمجموع هزینه خدمات غسل، کفن، دفن، نصب سنگ مزار و مراسم خدمات تدفین در قطعات روزدفن به حدود پنج میلیون و 550 هزار تومان می‌رسد. برخی از خدمات مانند واگذاری حق انتفاع هر طبقه قبر در ناحیه‌های مختلف بهشت زهرا(س) و نگهداری سالیانه آرامگاه‌های خانوادگی هم در این لایحه به‌صورت جداگانه نوشته شده است.
تفاوت هزینه‌های کفن و دفن نسبت به سال‌های گذشته
سال 1401 گزارش‌هایی از قیمت قبر 30 تا 40 میلیونی در بهشت زهرا(س) منتشر شده بود که آن را به‌نام قبرهای گران‌قیمت معرفی می‌کردند که بیشتر از قیمت زمین‌های بهترین و گران‌ترین مناطق تهران است، اما به‌غیر از قیمت‌های مصوب شورای شهر و البته قبرهای روزدفن رایگان، قیمت‌های عجیب دیگری هم در این آرامستان بزرگ پیدا می‌شود که بسته به شماره قطعه، میزان نزدیک بودن به حرم و دسترسی راحت‌تر به آن تا 90 میلیون تومان هم می‌رسد. هرچه شماره قطعه پایین‌تر باشد، قیمت قبرها هم گران‌تر می‌شود.
دو سال پیش براساس لایحه شورای شهر وقت، براساس قیمت قبرها در قالب 11 نوع قبر با قیمت‌های کاملاً متفاوت ارائه شد؛ قیمت‌هایی که ارزان‌ترین آن معادل 500 هزارتومان در قبور جدید و بهای گران‌ترین قبر آن هم 20 میلیون تومان بود که در فاز اول بهشت‌ زهرا (س) قرار داشتند و امکان دفن رایگان هم وجود داشت و همان‌زمان هم طبقات دوم و سوم قبرها رایگان نبود.
اقوام و فوت‌شدگان متوفی طبقه اول می‌توانستند در طبقات بالای این قبر رایگان با قیمت 500 یا 750 هزار تومان یا دو میلیون تومان به‌ازای هر قبر دفن شوند. سال 1401 برای کفن‌ودفن، شست‌وشو و حمل‌ونقل هر متوفی حدود 200 تا 300 هزار تومان دریافت می‌شد و قیمت قبرها نسبت به سال قبل از آن یعنی 1400 حدود 20 درصد افزایش داشت. قیمت هر قبر از مقابر روباز 1/5 میلیون و مقابر سرپوشیده، سه میلیون تومان اعلام شده بود و مبلغ هر قبر در ناحیه دو، 16 میلیون و 800 هزار تومان تصویب شده بود.
یک‌سال بعد از آن یعنی در سال 1402، تصویب شد که واگذاری قبر در قطعات روز دفن در ناحیه سه بهشت‌زهرا(س) به‌صورت رایگان و در صورت درخواست متقاضی برای رزرو طبقات دیگر قبر، به‌ازای هر طبقه مبلغ سه میلیون و 900 هزار تومان هزینه یا همان حق انتفاع دریافت می‌شد که نسبت به سال قبل آن 24 درصد افزایش داشت. درمجموع در ناحیه یک قیمت هر قبر 38 میلیون و 500 هزار تومان، در ناحیه دو، 23 میلیون و 700 هزار تومان و در ناحیه سه، مبلغ 14 میلیون و 300 هزار تومان بود.
سنگ قبر، دانه‌ای چند؟
کنار یکی از قبرهای تازه قطعه 327، دو زن جوان منتظر تمام شدن سیمان‌کاری سنگ‌تازه روی قبر عزیز تازه از دست‌داده‌اند. اعضای این خانواده برای خرید قبر و سنگ حدوداً 16 میلیون تومان هزینه کرده‌اند: «برای خرید خود قبر حدود 11-10 میلیون تومان پول دادیم.»
نصاب سنگ، همان‌طور که گوشه‌وکنار سنگ تازه را سیمان مرتبی می‌کشد، قیمت کاورهای پلاستیکی روی سنگ‌ها را توضیح می‌دهد و از کم و زیاد شدن طول و عرض سنگ‌ها می‌گوید؛ هرچه جنس کاور بهتر باشد قیمتش بالاتر است، از 650 هزار تومان شروع می‌شود و بسته به جنسش بیشتر می‌شود. الان اندازه سنگ‌هایی که روی قبرها می‌گذارند، شده 170 که خود سازمان تصویب کرده است. فقط اندازه سنگ را کوچک کرده‌اند که بین قبرها پیاده‌رو درست بشود و مردم بتوانند رد شوند.»
او غیر از هزینه‌های خرید و غیرضروری، آمار قبرهای گران‌تر را هم دارد: «قبر گران فقط کنار متروی حرم! آنجا سه‌طبقه، 150 میلیون است و یک‌طبقه هم دیگر نیست.»
کمی آن‌طرف، سنگ‌بر ایستاده و روی کار نصاب نظارت می‌کند: «همه‌جور قبر داریم. قطعه 99 شاید یک قبر 70-60 تومان قیمت داشته باشد، شاید هم بالای 100 تومان باشد. همین قطعه قیمت قبر 13-12تومن است؛ البته سه‌طبقه. در قطعه‌های متفرقه، قیمت‌ها فرق می‌کند.»
کاور سنگ قبر هم هزینه جانبی محسوب می‌شود، اما روی بسیاری از قبرها دیده می‌شود؛ کاوری از جنس پلاستیک یا برزنت که بسته به کیفیتش، هزینه متفاوتی دارد و از حدود 500 هزار تومان شروع می‌شود و تا یک میلیون تومان هم می‌رسد. ترمیم سیمان دور قبر هم هزینه کمی دارد و با 200 هزار تومان انجام می‌شود. قیمت انواع سنگ قبر هم از حدود چهارمیلیون تومان شروع می‌شود و بسته به کیفیت تا 50 میلیون و حتی بالاتر هم هزینه دارد.
قبرهای قطعه 328 هم کم‌کم درحال پرشدن هستند؛ تاریخ وفات روی گورها به هم نزدیک است، آخرین رفته را زیر تیغ آفتاب اول خردادماه دفن می‌کنند. کارگرها مدام در حال رفت‌وآمدند؛ یا سنگ نصب می‌کنند یا خاک می‌برند.
روی یکی از گورهای میانه قطعه 328، سنگ مزار تازه‌ای گذاشته‌اند؛ مردی آخرین سیمان‌کشی و تمیزکاری‌هایش را تمام می‌کند و روی حکاکی‌ها را با آب می‌شوید. او که کارش تمام می‌شود، پسرجوانی کار را ادامه می‌دهد؛ فرزند متوفی. او همه هزینه‌های مراسم، خرید و دفن را با جزئیاتش می‌داند: «ما قبر را طبقه‌ای شش میلیون تومان خریدیم، دو طبقه 12 میلیون تومان درمی‌آید و طبقه اول را اشانتیون می‌‌دهند.»
کل هزینه مراسم شما چقدر شد؟
«هزینه سنگ حدود 20 میلیون تومان شد، البته سنگ با قیمت چهار میلیون و شش میلیون هم داریم. می‌توانی به جیبت نگاه کنی و سنگ شش میلیون تومانی بیاندازی. سنگ 50 میلیونی هم می‌توانی استفاده کنی، ولی هزینه عادی آن بین همین 11-10 میلیون تا 20 میلیون تومان است. هزینه بهشت زهرا(س) با حساب خرید قبر، مراسم و کارهای اداری کمتر از 15 میلیون تومان می‌شود. شما قبر را که خریدی و سندش را که گرفتی، حدود 400 هزار تومان بابت باطل‌کردن شناسنامه می‌گیرند. سرجمع هزینه قبر و این جزئیات همین حدود می‌شود.»
مرد جوان برای هزینه تالار بعد از مراسم تدفین پدرش 100 میلیون تومان و پنج میلیون هم بابت هزینه مسجد پرداخت کرده است: «ببین الان آنها مهمان ندارند، چند نفرند؟ 10 نفرند. ما روز خاکسپاری پدرم 380 تا مهمان داشتیم. مداح هم آوردم که سه میلیون هزینه برایش دادم.» حرف هزینه رزرو قبر که می‌شود، می‌گوید: «قبرو بخری آماده نگهداری، شگون ندارد.»
قبر رزرو می‌خواهی؟
سنگ‌تراش قطعه 328 لابه‌لای کار کردنش می‌گوید: «فعلاً رزرو نمی‌کنند، شاید بهشت‌زهرا(س) برود جای دیگر، ولی اگر رزرو می‌خواهی ما آشنا داریم. برای کدام قطعه می‌خواهی؟»
برای قطعه‌های پایین‌تر چقدر می‌گیرند؟
 «بستگی به قطعه‌اش دارد. زنگ بزن من قیمت‌ها را می‌پرسم.»
آقای «ت» شماره‌ تلفنش را می‌دهد و می‌گوید: «برو ردیف و شماره را پیدا کن، ما آشنا داریم، برات می‌گیرم.»