پیام ویژه - مهر / گروه کشاورزی و منابع طبیعی دیجیتال پژوهشگاه فضای مجازی، فرصت‌ها و خطرات پدیده «متاورس» را برای تنوع زیستی و محیط زیست مورد بررسی قرار داد.
اجتناب از تخریب و از بین رفتن بیشتر تنوع زیستی و احیای اکوسیستم‌ها از موضوعات اصلی و مهم در دنیای امروز است. بنابراین، در این گزارش به بررسی معنای متاورس، تفاوت آن با web3.0، تأثیر متاورس در محیط‌زیست و تنوع زیستی، چگونگی تأثیر مثبت یافته‌های دانشمندان بر تحولات این فناوری و کشاورزی سرپوشیده در دنیای متاورس می‌پردازیم.
«متاورس»، واژه‌ای که نیل استفنسون در کتاب «سقوط برفی» ابداع کرد، اکنون به یک کلمه رایج در فناوری و تجارت تبدیل شده است. متاورس دنیایی است که توسط فناوری‌های واقعیت مجازی یا واقعیت افزوده تجهیز شده و فضاهای شبیه‌سازی‌شده‌ای را با امکان تعاملات همه‌جانبه فراهم می‌کند. این پدیده گام بلندی به‌سوی توسعه اینترنت است که منجر به همگرایی فزاینده دنیای فیزیکی و مجازی می‌شود.
امروزه فناوری «پروتو-متاورس» به دنیا ارائه شده و محققان به دنبال دست‌یابی به ویژگی‌های کلیدی متاورس در پروژه‌های غول‌های فناوری مانند web3.0 تا دهه‌های آینده هستند. این پیشرفت احتمالاً تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی نسل آینده خواهد داشت.
وب 3 چیست؟
به عبارت ساده، وب 3 اینترنت غیرمتمرکز است که به‌جای متمرکز شدن روی سرورهای متعلق به افراد یا شرکت‌ها، بر اساس فناوری‌های توزیع شده مانند بلاکچین و سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز (DAO) ساخته شده است. تصور می‌شود که این سومین تکامل بزرگ اینترنت بعد از وب جهانی (web1) و وب تولید شده توسط کاربر (web2 یا رسانه‌های اجتماعی) باشد.
ایده فناوری وب 3 ایجاد اینترنتی آزادگرایانه تر و دموکراتیک‌تر است. هیچ نهاد واحدی جریان اطلاعات را کنترل نمی‌کند و یا شبکه را صرفاً به دلیل مالکیت سرورهای ابری، قطع و وصل و مدیریت نمی‌کند. سرورها، سیستم‌ها و شبکه‌هایی که اجرا کننده برنامه‌ها و نرم‌افزارها هستند و داده‌ها در آن‌ها ذخیره می‌شوند، در تئوری، متعلق به خود کاربران خواهند بود و کاربران در مورد قوانین و مقررات موجود و نحوه استفاده از آن‌ها حق رأی خواهند داشت.
دلایل متعددی وجود دارد که گاهی اوقات متاورس و وب 3 به فناوری واحدی اطلاق شوند، اما این تفسیر کاملاً اشتباه است. اولین دلیل و احتمالاً واضح‌تر از همه، این است که هیچ‌کس کاملاً مطمئن نیست که هر یک از این فناوری‌ها دقیقاً چه خواهند بود و از چه معماری تبعیت می‌کنند. هر دو توسط افراد و سازمان‌های مختلف «در دست‌ساخت» هستند که همگی ایده‌های متفاوتی در مورد ظواهر و خواصشان پس از اتمام کار دارند.
به‌عنوان مثال، متا حداقل 10 میلیارد دلار برای توسعه مفهوم متاورس در سال 2021 هزینه کرده است. اما دیدگاه متا در مورد ماهیت متاورس با کسانی که معتقدند متاورس باید غیرمتمرکز و خارج از کنترل شرکت‌های بزرگ باشد، بسیار متفاوت است.
ثانیاً، هم وب غیرمتمرکز (وب 3) و هم متاورس، در ابتدا به‌عنوان «web3.0» نامیده می‌شدند، چرا که هر دوی آن‌ها سومین انقلاب بزرگ اینترنت را به دنیا وعده داده بودند. با این حال، برخی از مردم وب 3 را به‌عنوان «وب همه جانبه» توصیف کرده‌اند.
مزایا و معایب متاورس و تأثیر آن بر محیط زیست
ابهامات قابل‌توجهی در مورد چگونگی گسترش متاورس وجود دارد، با این وجود اکنون زمان اندیشیدن به مزایا و معایب فناوری متاورس است.
متاورس دارای فرصت‌ها و چالش‌های گوناگونی برای تنوع زیستی و همچنین محیط زیست است. اکنون زمان آن فرارسیده که جامعه علمی به بازیگر فعال در زمینه حفظ محیط زیست تبدیل شود و آژانس‌های تأمین مالی باید آماده باشند تا از پژوهشگران و تلاش‌هایشان حمایت کرده و ابزارها و حمایت‌های مالی مناسب خود را برای کنسرسیوم‌های بین‌رشته‌ای فراهم کنند.

مزایای متاورس بر تنوع زیستی
دانشمندان فرصت‌های بزرگی را برای برقراری ارتباط مؤثرتر و به اشتراک گذاشتن شگفتی‌های تنوع زیستی، در دست دارند. ورود به دنیای مجازی متاورس می‌تواند راه‌های بی‌سابقه‌ای برای تعامل با جنبه‌هایی از تنوع زیستی که دسترسی به آن‌ها دشوار بود، فراهم سازد، زیرا یا از نظر جغرافیایی از مراکز بزرگ جمعیتی دور هستند (به صورت غیرقابل دسترس در جهان وجود دارند و طبیعی است که تجربه موارد نادر طبیعت ذاتاً دشوار است)، یا به این دلیل که آن‌ها در مقیاس‌های زمانی به صورت ناهمگن و ناهماهنگ رخ می‌دهند، بنابراین دست‌یابی به آن‌ها دشوار است (مانند مسیرهای تکاملی).
فناوری متاورس همچنین ممکن است تجربه‌ای از طبیعت که قابل‌تشخیص با حواس انسان نیست را به دلیل دسترسی به ورودی‌های شنیداری یا طول‌موج‌های نوری غیرقابل لمس، ممکن سازد. همه این‌ها به‌طور بالقوه می‌تواند منجر به افزایش درک طبیعت و تمایل به محافظت از آن شود.
اگر تجربیات همه جانبه آنلاین بتواند جایگزین برخی از بازدیدها از بخش‌های حساس دنیا شود، ممکن است به محافظت از برخی نقاط مهم و متنوع زیستی کمکی شایانی کند. شاید بتوان از متاورس برای تسهیل فرآیند دانش محیط زیستی نیز استفاده کرد.
مزیت اصلی فناوری متاورس برای محیط زیست، کاهش قابل توجه نیاز به سفر انسان و در نتیجه ترافیک، تصادفات، و آلودگی کمتر خواهد بود، که خود به کاهش گرمایش زمین نیز کمک شایانی خواهد کرد.
برای افراد خوش‌نام سیاسی و تجاری بزرگ، برگزاری کنفرانس‌ها در دنیای مجازی آسان‌تر است، بنابراین علاوه بر هزینه‌های هنگفت امنیت و سفر، در زمان آن‌ها صرفه‌جویی می‌شود. این امر می‌تواند با صرفه‌جویی در هزینه‌های قابل‌توجهی که برای برگزاری رویدادهایی مانند کنسرت خرج می‌شود، به برگزارکنندگان رویدادها کمک کند.
بر اساس مطالعه‌ای که توسط وب سایت خبری CleanTechnica در ایالات‌متحده منتشر شده است، متاورس به کاهش سایر فعالیت‌های مرتبط با مشاغل آلاینده کمک می‌کند. به‌عنوان مثال، فعالیت‌های آموزشی نظامی، مانند پرواز خلبانان با هواپیماهای جنگی در دنیای مجازی، ممکن است در متاورس انجام شود و انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد.
معایب متاورس بر تنوع زیستی
با وجود سوالات اساسی در مورد کنترل و حکمرانی فراجهان و پیامدهای مهم آن برای جوامع ما، چه خطراتی برای محیط زیست و تنوع زیستی وجود دارد؟
دانشمندان خطراتی را از نظر تجربیات مجازی در طبیعت پیش‌بینی می‌کنند: آیا این تجربیات واقعاً می‌توانند جایگزین تجربیات واقعی با تمام پیچیدگی آن‌ها شوند؟ این تجربیات چقدر دقیق و تا چه حد قابل کنترل هستند و تا چه حد می‌توان این بازنمایی تنوع زیستی را به صورت مغرضانه، دست‌کاری کرد تا در خدمت منافع خاص باشد؟ متخصصین محیط زیست و تنوع زیستی برای تحقق فرصت‌ها و محدود کردن هر چه بیشتر خطرات احتمالی چه باید بکند؟
برخی از تحلیلگران نگران هستند که پذیرش گسترده متاورس ممکن است به افزایش عمده در انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر شود. اتکای متاورس به فناوری واقعیت مجازی (VR) و مراکز داده، حتی با کاهش انتشار کربن به دلیل کاهش سفر، تأثیر مضری بر محیط زیست خواهد داشت. مراکز داده از هوش مصنوعی برای تشخیص حرکات چشم و دست استفاده می‌کنند، اما واقعیت مجازی به خدمات ابری متکی است. بهره‌برداری از چنین تأسیساتی نیاز به مقدار زیادی انرژی دارد که هزینه زیست-محیطی قابل‌توجهی دارد.
بر اساس گزارشی که توسط شرکت مشاوره تحول دیجیتال ECS مستقر در بریتانیا انجام شده است، بر اساس تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه ماساچوست، آموزش یک مدل هوش مصنوعی ممکن است تقریباً 626000 پوند دی اکسیدکربن تولید می‌کند که بیش از پنج برابر تولید متوسط عمر یک خودرو است.
خدمات ابری برای VR و در نتیجه برای متاورس ضروری هستند. بر اساس تجزیه و تحلیل انجام شده در سال 2020 توسط دانشگاهیان دانشگاه لنکستر، در سناریویی 30 درصد از گیمرها تا سال 2030 به پلتفرم‌های بازی ابری روی می‌آورند، که منجر به افزایش 30 درصدی انتشار دی اکسیدکربن، نسبت به بازی‌های فعلی می‌شود. علاوه بر این، متاورس قطعاً به تصاویری با وضوح بسیار بالا نیاز خواهد داشت که مصرف انرژی را بیش از پیش، افزایش می‌دهد.
در یادداشت حاضر بر این باوریم که جامعه علمی باید نقش فعالی در روند تنظیم برنامه‌ها و تأثیرات متواتر بر دنیای متاورس داشته باشد، نقش نظارتی نهادهای دولتی یا غیردولتی با ارائه مشاوره و منبع مستقل اطلاعات تسهیل می‌شود. جامعه دانشمندان محیط زیست نیز باید آماده توسعه موضوع و مطالب منتشرنشده در دنیای واقعی، برای استفاده در متاورس باشند.
این موضوع می‌تواند نه تنها برای مؤسسات تحقیقاتی، بلکه برای موزه‌ها، مجموعه‌های علمی، شرکت‌ها و سازمان‌های غیرانتفاعی نیز یک وظیفه باشد. همچنین فرصتی عالی برای نسل بعدی دانشمندان خواهد بود.
حضور متاورس در کشاورزی سرپوشیده
بازار واقعیت مجازی به سرعت در حال رشد است به‌طوری‌که در سال 2021 به 8.4 میلیارد دلار رسید و تنها از نفوذ تقریباً در هر صنعتی که می‌شناسیم (که کشاورزی سرپوشیده نیز از این قاعده مستثنی نیست) با پیش‌بینی بازار 12 میلیارد دلاری برای سال 2024 در حال افزایش است.
کشاورزی سرپوشیده یاindoor Agriculture نوع ویژه‌ای از صنعتی سازی کشاورزی است که همان‌طور که از نام آن پیداست در فضای بسته و عمدتاً سرپوشیده انجام می‌شود تلاش بر این است که پارامترهای بیشتری در کنترل کشاورز قرار گیرد و ریسک تغییرات اقلیمی و عوامل خارجی را حتی‌المقدور کاهش یابد. انواع کشت گلخانه‌ای و روش‌های هیدورپونیک و آئروپونیک، پرورش ماهی مدار بسته و دامداری و پرورش طیور و… مثال‌هایی برای کشاورزی سرپوشیده است.
شرکت‌های بزرگ و کارآفرینان به‌طور یکسان با سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه‌های عظیم در متاورس به این امید، وارد می‌شوند که جای پای خود را در این دنیای شگفت آور محکم کنند. قابلیت آموزش، یادگیری، و انتقال یک محیط به هر مکانی و در هر زمان، از جمله فرصت‌های بسیار جذاب تکاملی برای توسعه و جایگاه سازی شرکت‌های علاقه‌مند به فناوری‌های نوین است. این مسئله در کنار همه‌گیری استفاده از فرصت‌های جذاب متاورس، باعث علاقه‌مند شدن کشورهای پیشرو در صنعت شد تا با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و تدوین قانون، راه را برای حرکت به‌سوی استفاده حداکثری از این دنیای جدید باز کنند.
به‌طور مثال وزارت کشاورزی کره جنوبی محتوای متاورس را بر اساس بازی بسیار محبوب «Minecraft» ایجاد کرده است. تورهای مجازی از موزه‌های کشاورزی، مزارع هوشمند، و مؤسسات دولتی در بازی مبتنی بر متاورس در دسترس هستند به این امید که ارزش کشاورزی را به نسل‌های هزاره و Z منتقل کنند.
کره جنوبی تلاش می‌کند خود را پیش روی صنعت متاورس در جهان معرفی کند و جزو اولین کشورهایی است که سند «حکمرانی متاورسی» را تدوین و در این راستا، محکم حرکت می‌کند.
از مثال‌های دیگر استفاده از دنیای متاورس می‌توان به مزرعه پلاتو که یک پلتفرم NFT در متاورس است، اشاره کرد. در این مزرعه، یک محیط کشاورزی همه‌جانبه در دنیای متاورس راه‌اندازی شده است. در این مزرعه مجازی بازیکنان، وظیفه پرورش محصولات کشاورزی و پرورش دام را دارند. آن‌ها برای انجام این کار، جوایزی در قالب نشانه‌های MARK و PLATO دریافت می‌کنند.
متاورس چه فرصت‌هایی می‌تواند برای کشاورزی سرپوشیده به ارمغان بیاورد؟
طبق گزارش MarketsandMarkets، بازار فناوری کشاورزی مداربسته تا سال 2026 به ارزش بازار 8.24 میلیارد دلاری خواهد رسید.
دنیای مجازی پتانسیل رونق افزایی زیادی برای کشاورزی دارد، با افزایش روزافزون تولیدکنندگان صنعت، همچنین افزایش بسیار زیاد جمعیت و تقاضا برای تولید بیشتر غذا، احساس نیاز به استفاده از فناوری‌های نوین و تحول زا و پایداری در کشاورزی به‌طور چشم‌گیری افزایش خواهد یافت. در این شرایط کشاورزی نمی‌تواند از روش‌های قدیمی به دستاوردهای جدید دسترسی یابد. ارتقای سطح یادگیری و آموزش مزیت قانع‌کننده‌ای است که متاورس می‌تواند ارائه دهد. در مسیر پیشرفت فناوری، دولت‌ها می‌توانند با تدوین برنامه‌های بزرگی و مدون برای آینده در مسیر تولید غذا برای جمعیت جهانی گامی بلند به‌سوی موفقیت بردارند.
آموزش کشاورزی سرپوشیده با متاورس مجدداً طراحی و گسترش خواهد یافت
در حال حاضر، کشاورزان مزارع سرپوشیده در برخی کشورها، از فناوری‌های AR (واقعیت افزوده) برای دیجیتالی کردن و نظارت بر زیست‌شناسی، پیشرفت و داده‌های گیاهی، دامی، و آبزی استفاده می‌کنند. متاورس می‌تواند ابزار قدرتمندی برای نظارت بر رشد و پرورش محصولات در هر زمان و پیش‌بینی مسیرهای پیش روی محصول و کشاورز باشد. ارائه اطلاعات یادگیری خرد در لحظه و واقعیت افزوده، زمان آموزش را کاهش می‌دهد و به کشاورزان امکان یادگیری در حال حرکت و کار را می‌دهد.
با همه این توضیحات استفاده از متاورس در دام‌پروری و شیلات، کار را کمی دشوار کرده است. در محیط دام‌پروری و حوضچه‌های واقعی، عوامل متفاوتی مانند ژنتیک و فیزیولوژی دام و آبزی و همچنین بیماری‌های غیرقابل پیش‌بینی می‌تواند در شبیه‌سازی‌های متاورس اختلال ایجاد کند. برای حل این موضوع دام‌پروران و آبزی پروران به‌سوی استفاده از پرورش مداربسته حرکت کردند.
در این روش با استفاده از کنترل دقیق دام، طیور، و آبزی در یک محیط کاملاً بسته و ایزوله، شبیه سازی دقیق اندام‌ها، بافت‌ها و سامانه‌ها در تمام مزرعه و حوضچه در محیط متاورس انجام شده و بر اساس اطلاعات واقعی موجود، از طریق تنظیم اپراتور، محصولات مجازی، قادر خواهند بود که از دام‌ها و آبزیان واقعی تقلید کنند و در شبیه‌سازی شرایط مختلف، پاسخ‌های مختلفی ارائه دهد.
این امر برای شبیه‌سازی محیط زندگی، نیازهای تغذیه، تجمیع منابع ژنتیکی و انتخاب نژاد دام و آبزی اهمیت زیادی دارد. دوقلوهای دیجیتال پیش از این در صنایع، و به‌طور خاص در صنعت کشاورزی کاربرد حیاتی داشت ولی اکنون با ظهور متاورس گویی تمام دستاوردهای بشری در حوزه هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، دوقلوی دیجیتال، بلاکچین، ارز رمز، واقعیت مجازی و افزوده به هم تنیده می‌شود و خلق فضای جدید وب نسل 3 را به دنیا جدید کشاورزی معرفی می‌کند.
کشاورزان سرپوشیده را می‌توان از هر نقطه از جهان به روشی فراگیر، تعاملی و با کیفیت آموزش داد. همچنین آموزش را می‌توان با زبان، محیط و به طرق دیگر سازگار و سفارشی کرد.
علاوه بر این، تازه واردان این صنعت یا صرفاً خریداران تجهیزات کشاورزی سرپوشیده می‌توانند پیش‌بینی تجربه مزرعه کانتینری جدید، مزرعه هیدروپونیک و… خود را به صورت مجازی اما واقع بینانه از هر منطقه‌ای که هستند ببینند. برخی شرکت‌ها مانند Urban Crops Solution، با ایجاد تورهای مجازی فناوری متاورس، می‌توانند به کشاورزان اجازه دهند تا عملکرد خریدهای کشاورزی، نیازها و عملکردهای اولیه خود را بررسی کرده و در دنیای واقعی در طراحی و توسعه مزرعه خود درحالی‌که قادر به ردیابی هزینه‌ها، فضا و ذخیره‌سازی و تجهیزات مورد نیاز در لحظه هستند، تصمیمات بهینه‌ای اتخاذ کنند.
با توجه به تکامل فناوری و نیازهای بشر، تحقق و بلوغ صنعت متاورس، تنها وابسته به زمان است. به‌عنوان گسترش دنیای واقعی، فرصت‌های عظیم و تأثیرات انقلابی که متاورس به ارمغان می‌آورد، ارزش چشم‌گیری دارد. ادغام متاورس و کشاورزی یعنی ادغام پیشرفته‌ترین فناوری و قدیمی‌ترین صنعت. این ترکیب مطمئناً تغییرات بی‌سابقه‌ای را ایجاد خواهد کرد.
نمایشگاه‌ها، کنفرانس‌ها و جوامع
ایجاد اجتماعات در متاورس، یکی از امکانات برجسته‌ای است که شرکت‌ها و بخش‌ها به دنبال آن هستند. نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌ها می‌توانند کارکردهای جامعه‌سازی و یادگیری را به‌طور دقیقی به دنیای متاورس هدیه کنند. برگزاری نمایشگاه‌ها، کنفرانس‌ها و پنل‌های زنده در متاورس باعث دسترسی از هر مکان و در هر زمان به آن‌ها می‌شود. سرمایه‌گذاران و تازه واردان می‌توانند از این نمایشگاه‌ها حتی پس از اتمام آن‌ها استفاده کرده و از هر کجای دنیا لذت تجربه نمایشگاه‌ها را بچشند.
بسیاری از شرکت‌ها در حال حاضر، روی برگزاری سمینارهای تعاملی کشاورزی هیدروپونیک خود به متاورس کار می‌کند. این شرکت‌ها که سیستم‌های هیدروپونیک را طراحی و می‌سازد، از همان ابتدا از نوآوری‌های فناوری بهره می‌برند تا مدل‌های موفق کشاورزی CEA را به کشاورزان ارائه دهد.
آیا برای متاورس برنامه‌ای داریم؟ آیا متاورس را به‌عنوان یک فرصت بالقوه برای صنعت کشاورزی ایران می‌بینیم؟
در پاسخ به این سوال باید گفت ما در حال حاضر باید شروع به کار با شرکت‌های فناوری برای ایجاد ارتباطات تعاملی با کشاورزان در راستای ارزیابی شرایط فعلی و محصولات آن‌ها، برای اهداف تشخیصی، ارتباط برخط، نمایش و آموزش‌های مورد نیاز، را در دستور کار قرار دهیم.
یکی از فرصت‌هایی که در ایران می‌توان به آن توجه ویژه‌ای داشت، استفاده از متاورس در کشت سرپوشیده گیاهان دارویی است. امروزه گیاهان دارویی در تمام دنیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. ایران نیز یکی از کشورهای مستعد کشت این گیاهان به‌خصوص زعفران است. این گیاهان از حساسیت ویژه‌ای برای پرورش برخوردار هستند. بنابراین کشت این گیاهان در یک محیط ایزوله و بسته به نفع کشاورز خواهد بود. برای پیش‌بینی و دریافت توصیه‌های مهم در این زمینه نیز، متاورس محیط بسیار جذاب و کارآمدی خواهد بود.
پتانسیل زیادی برای ارتباطات از راه دور در محیط متاورس برای کشاورزی وجود دارد، اما نگرانی مهم این است که بسیاری به جای نگاه ابزاری به فناوری و نگاه از منظر خدمت، همچنین تمرکز روی خود فناوری، سرمست فناوری شده و پتانسیل کامل استفاده و ارزش آن را درک نمی‌کنند.
درحالی‌که نظرات در مورد فناوری به‌طور پیوسته در حال تغییر است، نگاه خوش‌بینانه به متاورس و فناوری مجازی در صنعت کشاورزی سرپوشیده بسیار زیاد است.
این باور قانع‌کننده است که اگر فضای سالن‌های کشت، مزارع بسته دام‌پروری و حوضچه‌های بسته آبزی‌پروری محکم‌تر به دنیای مجازی گره بخورد، منافع قابل‌توجهی نصیب آنان می‌شود. در حال حاضر، ما هنوز در مراحل قبل از بلوغ همه مواردی هستیم که متاورس می‌تواند در کشاورزی ارائه کند، اما با رشد سریع دو بازار، تولیدکنندگان زودتر بیشترین بازده را در تلاش‌های خود خواهند دید.