بزرگنمايي:

پیام ویژه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
معاون وزیر نفت ایران به تازگی از تدارک ایران برای صادرات گاز به اروپا همزمان با بهای انرژی به دلیل جنگ در اوکراین خبر داده است. به گفته مجید چگینی «ایران در حال بررسی این موضوع (صادرات گاز به اروپا) است اما هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده‌ است.» معاون وزیر نفت ایران با این حال در ادامه یادآور شده است که «ایران همواره به دنبال توسعه دیپلماسی انرژی و توسعه بازار است.» مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در این خصوص تصریح کرد: «تجارت گاز فقط صادرات نیست و بحث‌های ترانزیت و سوآپ گاز هم جزو تجارت گاز است، اکنون نیز روابط خوبی با همسایگان داریم و گاز را به ترکیه و عراق صادر می‌کنیم همچنین توسعه روابط تجاری با دیگر کشورها نیز هدف‌گذاری شده و این خواست وزیر نفت است.»تهران در حالی صادرات گاز به اروپا را در دست بررسی قرار داده که مسکو، بزرگ‌ترین تامین‌کننده انرژی برای اروپا این روز‌ها تحت تحریم‌های سخت غرب و کشورهای اروپایی قرار گرفته است. از سوی دیگر تهاجم نظامی روسیه به خاک اوکراین در 24 فوریه گذشته بهای نفت و گاز را به‌شدت افزایش داد و این در حالی است که بسیاری از کشورهای اروپایی پیش‌تر برای زنده نگه داشتن صنایع خود به‌شدت به منابع انرژی روسیه وابستگی داشتند.روسیه کشوری که نقش مهمی در امنیت انرژی اروپا دارد، در حدود 40 درصد گاز طبیعی و زغال‌سنگ و یک‌چهارم نفت مورد نیاز اروپا را روسیه تامین می‌کند و حالا تداوم بحران انرژی و حمله روسیه به اوکراین نگرانی از این بابت را افزایش داده است. هرچند اروپایی‌ها به دنبال جایگزین کردن گاز روسیه در سبد انرژی خود هستند اما در کوتاه‌مدت هیچ کشوری نتوانسته این کمبود را جبران کند و 6-5 ماه دیگر نیز فصل سرما در این قاره از راه می‌رسد و نیاز اروپا به گاز شدت می‌یابد. اما آیا ایران می‌تواند این نقش را به عهده بگیرد و اظهارات مدیرعامل شرکت ملی گاز تا چه اندازه واقع‌بینانه است؟
چند مانع اصلی
ایران دومین دارنده ذخایر گاز جهان است، اما بیش از هر چیز باید گفت که فرآیند مدیریت صنعت تولید گاز، کار را برای صادرات گاز دشوارتر ساخته است. چند مشکل بزرگ در این صنعت وجود دارد: اول اینکه اولویت نخست مدیران نفتی تزریق گاز به چاه‌های نفت است که فرسوده شده و برای استخراج نفت راهی جز این نیست. نفت خام محصولی نیست که به صورت راکد در زیر زمین یافت شود. این محصول در خلل و فرج عمق زمین است و به‌طور خاص تکنولوژی و مهندسی ویژه‌ای برای استخراج آن نیاز است. در واقع ترجیح اصلی مدیران نفتی در سال‌های گذشته این بوده که گاز بیشتری به چاه‌های نفتی ایران تزریق شود تا ظرفیت تولید نفت خام افزایش یابد. مشکل دوم جایی بروز می‌کند که میزان مصرف گاز، گاه حتی توان تولیدی آن را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. از میانه دهه 80 و با توسعه روستاها و شهرهای کوچک، سیاست دولت بر این قرار گرفت که گازرسانی به کوچک‌ترین روستاها نیز انجام شود. در همان زمان برخی کارشناسان نسبت به افزایش میزان مصرف و رعایت نکردن الگوها در نقاط روستایی و شهرهای کوچک هشدار داده بودند. نگاه کارشناسی این بود که دولت به جای گازرسانی به نقاط دورافتاده بهتر است با استفاده از نیروی برق و انرژی پاک و اعمال نرخ‌های ترجیحی، استفاده از برق را به عنوان انرژی بدون آلودگی در نقاط روستایی ترویج دهد. اما درست برعکس این موضوع اتفاق افتاد و حالا سطح یک دهه پس از اقدامات وزارت نفت برای گازرسانی در سطح کل کشور، مصرف گاز گاهی از تولید نیز پیشی می‌گیرد و ایران مجبور به واردات گاز می‌شود. شهریور گذشته جواد اوجی وزیر نفت با اشاره به مشکلات از کمبود روزانه 200 میلیون متر مکعب گاز طبیعی در شبکه سراسری خبر داده بود. بار اصلی این «کمبود» به دوش کارخانجات صنعتی قرار گرفت و گاز برخی صنایع قطع شد. از طرف دیگر دولت مجبور شد دست به استفاده از مازوت برای استفاده در نیروگاه‌ها بزند. اتفاقی که به آلودگی شدید در کلان‌شهرها منجر شد. مصرف گاز بخش خانگی در بهمن‌ماه گذشته نسبت به زمان مشابه در سال قبل 10 درصد افزایش یافت درحالی‌که گازرسانی به نیروگاه‌ها 60 درصد و به صنایع عمده 11 درصد نسبت به زمان مشابه کاهش داشت.گزارشی که شورای عالی انرژی یک سال پیش درست در همین روزها منتشر کرد نشان می‌دهد که تراز گازی ایران از سال 1400 منفی شده و به‌طور قطعی در چهار ماه فصل سال با کمبود محسوس گاز روبرو خواهد شد که در نتیجه آن قطع شدن گاز و همچنین برق در این مدت قابل پیش‌بینی است. میزان تولید و عرضه گاز ایران در سال 1400، به میزان 812/5 میلیون متر مکعب در روز (296 میلیارد متر مکعب در سال) پیش‌بینی می‌شود و میزان مصرف گاز 834/1 میلیون متر مکعب در روز برآورد شده است؛ یعنی در سال 1400 تراز گازی کشور منفی 21/5 میلیون متر مکعب در روز خواهد بود. بر اساس آنچه در این گزارش آمده منفی بودن تراز گاز ایران تا بعد از سال 1404 هم ادامه خواهد یافت تا اینکه «در سال 1410 به دلیل به ثمر رسیدن پروژه‌های افزایش تولید گاز از میادین جدید گازی دوباره تراز گازی کشور مثبت خواهد شد. به عبارت دیگر مثبت شدن تراز گازی دومین دارنده ذخایر گازی جهان مشروط به سرمایه‌گذاری 50 میلیارد دلاری در صنعت گاز است؛ موضوعی که مشکل بعدی را می‌سازد. بخش نفت و گاز ایران نزدیک به 20 سال است که زیر شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفته. این تحریم‌ها نیز به نوعی خود موجب شده تا تکنولوژی لازم برای استخراج گاز در اختیار ایران نباشد. افت فشار در میدان پارس جنوبی، تامین‌کننده 70 در صد گاز طبیعی مصرفی در ایران اگر با تکنولوژی پیشرفته خارجی رفع نشود، در میان‌مدت با تداوم افزایش مصرف داخلی و کاهش ظرفیت تولید، ایران به واردکننده گاز طبیعی تبدیل خواهد شد.
رقیبان سرسخت
فرصت بزرگ برای صادرات گاز به اروپا در حالی به دست آمده که ایران در این راه رقیبان بسیار بزرگ و سرسختی دارد. قطر که به‌طور مشترک میدان گازی پارس جنوبی را با ایران در اختیار دارد، از برنامه خود برای ساخت یک خط لوله انتقال گاز طبیعی به اروپا با سرمایه‌گذاری 30 میلیارد دلاری خبر داده است. آذربایجان تلاش کرده برای این بازار دست به کار شود و به دنبال سرمایه‌گذاران خارجی و جذب پول است. الجزایر نیز عنوان کرده، می‌تواند در بلندمدت بخشی از نیاز اروپا به گاز طبیعی را جبران کند. اما هیچ‌یک از این کشورها راهکاری برای صادرات گاز طبیعی در کوتاه‌مدت به اروپا ندارند و اکثرا برنامه‌های خود را به صورت میان‌مدت و بلندمدت دنبال می‌کنند. 
ایران، گزینه کوتاه‌مدت است
اروپایی‌ها هم گاز طبیعی و هم گاز مایع را در سبد انرژی خود دارند. مصرف گاز طبیعی اتحادیه اروپا در نیمه اول سال گذشته میلادی 226 میلیارد مترمکعب بود. عددی که 11 درصد نسبت به دوره مشابه سال ماقبل آن رشد کرد. این کشورها علاوه بر گاز طبیعی به مصرف گاز مایع یا همان ال‌ان‌جی نیز روی آوردند و ژانویه سال 2021 مصرف ال‌ان‌جی در اروپا به 8.1 میلیون تن رسید. عددی که حتی از مصرف کل امریکا نیز بیشتر است. اگرچه وضع ایران در بخش گاز طبیعی چندان مساعد نیست اما حداقل در کوتاه‌مدت می‌توان روی ال‌ان‌جی صادراتی ایران حساب باز کرد. بیژن زنگنه به عنوان باسابقه‌ترین وزیر نفت در ایران، یک‌دهه‌و‌نیم به دنبال تحقق برنامه صادرات ال‌ان‌جی به اروپا بود. طرح او با عنوان «ایران ال‌ان‌جی» نزدیک به 2.5 میلیارد دلار سرمایه نیز جذب کرد و حتی عملیات احداث تاسیسات آن در آغاز به کار دولت نهم آغاز شد؛ اما با شدت گرفتن تحریم‌ها، بسیاری از شرکت‌های خارجی که دارای فناوری روز دنیا هستند کار را نیمه‌کاره رها کرده و از ایران رفتند. با سرمایه‌گذاری مجدد روی این تاسیسات ایران قادر است در کوتاه‌مدت بازار تشنه اروپا به گاز مایع را سیراب کند. 
گره خورده به مذاکرات
با این حال به نظر می‌رسد که بزرگ‌ترین چالش در این زمینه، ورود کشورهای صاحب فناوری به ایران و کامل کردن ماموریتی است که وزارت نفت بارها به دنبال آن بوده. به بار نشستن مذاکرات وین که طولانی‌تر از همیشه دنبال می‌شود؛ این فرصت بزرگ را به بخش انرژی ایران می‌دهد که علاوه بر صادرات نفت به بازار گاز نیز بازگشت داشته باشد. دیپلماسی اقتصادی ایران با رفع تنش‌زدایی و پیوستن به کنوانسیون‌هایی مانند اف‌ای‌تی‌اف، می‌تواند درآمد بالایی برای اقتصاد ایران به دنبال داشته باشد که این روزها شرایط سختی را در تنگنای مالی ناشی از نبود درآمد ارزی تجربه می‌کند. پس از جنگ روسیه و اوکراین، بسیاری از کارشناسان از فرصت بزرگ صادرات گاز ایران به اروپا گفتند. اما باید توجه داشت که بدون یک برجام جدید و رفع تحریم‌ها که نیازمند سیاست خارجی تنش‌زداست این اظهارات در حد حرف می‌ماند. تجربه وابستگی اروپا به گاز روسیه شاید برای اروپاییان یک درس بزرگ باشد که باید طی یک بازه زمانی مشخص به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر بروند. بنابراین زمان زیادی برای استفاده از پتانسیل صادرات گاز نمانده است.