بزرگنمايي:

پیام ویژه - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شنیده شدن برخی زمزمه‌ها درباره ضرورت تغییر نظام حکمرانی از ریاستی به پارلمانی با واکنش‌هایی همراه بوده است
«اصلاح قانون اساسی و تغییر نظام حکمرانی از ریاستی به پارلمانی» زمزمه‌ای است که این روزها، هم فعالان سیاسی اصولگرا به آن اشاره دارند و هم اصلاح‌طلب. مسئله‌ای که حرف و حدیث‌ها درباره انجام شدن یا نشدنش محدود به ماه‌های اخیر نیست. رهبر معظم انقلاب مهرماه سال90، در سفر به استان کرمانشاه فرمودند: «در شرایط فعلی نظام سیاسی کشور، ریاستی است و رئیس‌جمهور با انتخاب مستقیم مردم برگزیده می‌شود که شیوه خوب و مؤثری است، اما اگر روزی در آینده احتمالا دور، احساس شود که نظام پارلمانی برای انتخاب مسئولان قوه مجریه بهتر است هیچ اشکالی در تغییر سازوکار فعلی وجود ندارد.» با این حال، موضوع تغییر نظام ریاستی به پارلمانی اخیرا از سوی برخی طیف‌های سیاسی مطرح است. اما سؤال اینجاست که تغییر نظام حکمرانی چگونه شدنی خواهد بود؟
گرچه دیدگاه‌های مختلفی درباره احیای پست نخست‌وزیری و تغییر معادله سیاسی کشور از ریاستی به پارلمانی مطرح است، اما اسدالله بادامچیان، دبیرکل حزب موتلفه اسلامی پیش‌تر در پاسخ به این سؤال همشهری که «آیا این تغییر را شدنی می‌داند یا نه؟» گفته بود: «به این شکل نمی‌شود. در مسئله ریاست‌جمهوری یعنی 2رئیس بودن دولت در حزب جمهوری اسلامی بحث‌های زیادی شد. بحث شهید آیت این بود که رئیس‌جمهور بعد از رهبری یک چهره معتبر و ثبات‌بخش برای کشور است. از طرف دیگر نمی‌شود در دوره 4ساله ریاست‌جمهوری هم به‌سادگی او را استیضاح کرد. » او حرفش را اینطور ادامه می‌دهد: «امام(ره) رهبر بود و بازرگان کار خودش را می‌کرد؛ حتی بازرگان مصاحبه‌ای کرد و معترف شد همه کارهایی که انجام می‌دهد با دعواست. همه رسیدند به اینجا که از یک طرف رئیس‌جمهور و ازسوی دیگر نخست‌وزیر می‌خواهند قوه مجریه را اداره کنند؛ برای همین نخست‌وزیری حذف شد. بعید می‌دانم بتوان رویه کنونی را تغییر داد.»
بایدها و نبایدهای یک تغییر
موضوعی که بادامچیان به آن اشاره می‌کند، نشان از این دارد که برای تغییر نظام حکمرانی از ریاستی به پارلمانی، بایدها و نبایدهای بسیاری وجود دارد و نمی‌توان نسبت به این موضوعات بی‌توجه بود. ناصر ایمانی، کارشناس مسائل سیاسی در این‌باره معتقد است عملیاتی کردن قانون، نیازمند فضای مناسب برای اجراست: «گرچه ضرورت اصلاح قانون اساسی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود، اما اکنون شرایط برای اصلاح قانون اساسی مناسب نیست.» ایمانی ادامه می‌دهد: «نمی‌گویم اصلاح قانون اساسی و تغییر نظام حکمرانی از ریاستی به پارلمانی مفید است، اما اگر در این حوزه نگاه‌ها محدود و منحصر به تغییر نظام ریاستی به پارلمانی باشد، باید این مسئله در قالب بسته‌ای جامع مورد توجه قرار گیرد. درصورتی که نگاه‌ها در اصلاح قانون اساسی صرفا به احیای پست نخست‌وزیری معطوف شود و از اصلاح دیگر بخش‌ها غفلت شود، تغییرات انجام شده راهگشا نخواهد بود.»
نیازمند ایجاد 2مجلس در کشور هستیم
این کارشناس مسائل سیاسی یکی‌ دیگر از ضرورت‌ها و بایدهای اصلاح قانون اساسی با تغییر نظام حکمرانی ریاستی به پارلمانی را شکل‌گیری 2مجلس برای بهبود فرایند تصمیم‌گیری‌ها در کشور می‌داند و به همشهری می‌گوید: «یکی از نقاط ضعف جدی نظام حکمرانی ما، قوه مقننه است. این قوه با ساختار فعلی که شامل یک مجلس است نمی‌تواند قوانین را برای نظام پارلمانی تصویب کند. اگر این ضعف اصلاح شود، راه برای تغییر نظام ریاستی به پارلمانی باز می‌شود. اما اگر این فرایند اصلاح نشود و یک مجلسه بودن در نظام پارلمانی به قوت خود باقی بماند، باید انتظار مشکلات بیشتری در ساختار اداره کشور باشیم.» ایمانی مسیر تغییر نظام حکمرانی از ریاستی به پارلمانی را دارای پیچیدگی‌های خاصی می‌داند و به برخی چالش‌های پیش‌روی این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «شورای نگهبان و جایگاه آن در این نظام باید به شکل درست و منطقی تعریف و کارکرد آن مشخص شود. شورای نگهبان اکنون مسئول برگزاری انتخابات و تأیید صلاحیت داوطلبان انتخابات است. در شرایط کنونی در این‌باره مباحث جدی وجود دارد؛ چرا که اساسا ساختار شورای نگهبان برای موضوع نظارت برای انتخابات تدوین نشده و ساختار آن حقوقی و فقهی است.» او ادامه می‌دهد: «ساختار شورای نگهبان برای نظارت بر قوانین مصوب مجلس و تطبیق آن با قانون اساسی و شرع مقدس است؛ درحالی‌که انتخابات از دیدگاه بسیاری مسئله‌ای سیاسی و اجتماعی است؛ از این رو، ضرورت دارد تعریف و کارکرد شورای نگهبان با تغییر سازوکار حکمرانی به‌درستی تعریف شود.»
نظام پارلمانی در حال منسوخ شدن است
در سال‌های گذشته موضوع تغییر نظام ریاستی به پارلمانی در راهروهای مجلس نیز مطرح شده بود؛ حتی در آن زمان یکی از نمایندگان طرحی را تهیه و برای ارائه در اختیار نمایندگان وقت قرار داد، اما با توجه به تک‌بعدی بودن، طرح پیشنهادی با اقبالی از سوی نمایندگان روبه‌رو نشد.
یک عضو کمیسیون امور داخلی و شوراهای مجلس نیز طرح اصلاح قانون اساسی و تغییر نظام ریاستی به پارلمانی را در شرایط کنونی به مصلحت نمی‌داند و می‌گوید: «طرح این مسئله در شرایط کنونی به مصلحت کشور نیست. اگر قانون اساسی در چنین طرحی مورد بازنگری قرار گیرد،مشخص نیست که چه سودی عاید کشور می‌شود.» آنطور که ابوالفضل ابوترابی به همشهری می‌گوید، بسیاری از کشورهای دنیا به‌دنبال تغییر نظام پارلمانی به ریاستی هستند؛ چراکه می‌دانند مزایای نظام ریاستی چیست: «اکنون شاهد هستیم بسیاری از کشورهای جهان که نظام پارلمانی را در حکمرانی خود انتخاب کرده‌اند پیشنهاد تغییر این نظام از پارلمانی به ریاستی را مطرح کرده‌اند و در حال اجرا دارند تا زمینه انتخاب مستقیم و بدون واسطه حکمرانان را به مردم خود بدهند.بدون تردید و براساس نظرسنجی‌هایی که در حکمرانی مطلوب وجود دارد، بهترین روش، انتخاب حاکمان رأی مستقیم مردم است. ایران از کشورهایی است که با این روش توانسته است مصداق یکی از بارزترین دمکراسی‌های مردم‌محور جهان باشد.»او به مزیت‌های نظام حکمرانی ریاستی بر پارلمانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «هنگامی که مردم به شکل مستقیم در فرایند حکمرانی مشارکت نکنند، همدلی و تحمل آنان برای عبور از چالش‌هایی که حکمرانان ایجاد می‌کنند، کمتر می‌شود، اما در جوامعی که مردم خود در انتخاب حاکمان و دولت‌ها نقش ایفا می‌کنند، مقابل خطاها و مشکلاتی که از سوی دولت بر زندگی آنان تأثیر منفی می‌گذارد، تحمل و صبر بیشتری دارند و با مشارکت خود مشکلات را پشت‌سر می‌گذارند.»
ابوترابی حرفش را اینطور ادامه می‌دهد: «تجربه نشان می‌دهد، دمکراسی‌های نیابتی همواره چند گام عقب‌تر از دمکراسی‌های شکل گرفته بر پایه آرای مستقیم هستند و از این رو، شاهد منسوخ شدن نظام‌های مبتنی بر آرای غیرمستقیم هستیم و نباید به دیدگاه‌هایی که در حال منسوخ شدن هستند، توجه کرد.»
موافق تغییر نظام ریاستی به پارلمانی هستم
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام تأکید کرد: «ما احزاب ملی نداریم تا نمایندگانی تربیت کنند که آموزش دیده و با هم هماهنگ باشند و بدانند که کشور را باید با نگاه بلندمدت و ملی اداره کرد. با درنظر گرفتن چنین شرایطی یا باید احزابی فعالیت کنند که این نقیصه را برطرف کنند یا مجلس سنایی داشته باشیم که کنترل کند که مستلزم بازنگری قانون اساسی است که از آخرین بازنگری آن حدود 30سال گذشته است.»
غلامرضا مصباحی‌مقدم درباره اینکه چه بخش‌هایی از قانون اساسی نیاز به بازنگری دارد، گفت: «ساختار سیاسی ما هم‌اکنون پارلمانی - ریاستی است. معتقدم در بازنگری می‌توان آن ‌را به ساختار پارلمانی تغییر داد. در این ساختار، نخست‌وزیر به‌عنوان نفر نخست اجرایی از سوی پارلمان تعیین می‌شود و رئیس‌جمهور هم نقش هماهنگ‌کننده قوا را بر عهده دارد. این ساختار برای کشور و شرایط امروز مناسب‌تر است. منتها پارلمان باید حزبی باشد و پارلمان فعلی برای این کار مناسب نیست و به درد این کار نمی‌خورد.»
سخنگوی جامعه روحانیت کشور ادامه داد: «نیازمند2 تا 3حزب قوی و فراگیر هستیم تا میان آنها رقابت وجود داشته باشد. البته یکی از مسائل این است که این احزاب در چارچوب قانون اساسی و سیاست‌های کلی نظام اداره و مدیریت شوند و خط قرمزهای نظام را به‌طور کامل رعایت کنند و ما باید برای تخلفات آنها دادگاه قانون اساسی داشته باشیم. اگر اینگونه باشد، می‌توانیم نقش‌ اول را به نظام پارلمانی دهیم.»