پیام ویژه - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین سال‌ها خود را برای این لحظه آماده کرده بود. در آوریل 2020، مدت‌ها پیش از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده جنگ تجاری‌ای را آغاز کند که اقتصاد جهانی را به لرزه درآورد، رهبر ارشد چین جلسه‌ای با مقامات ارشد حزب کمونیست برگزار کرد و دیدگاه خود را برای تغییر ورق به ضرر ایالات متحده در یک رویارویی تشریح کرد.
به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، در آن زمان تنش‌ها بین دولت او و دولت اول ترامپ بر سر دور قبلی تعرفه‌ها و محدودیت‌های فناوری بالا گرفته بود. اوضاع پس از ظهور کووید-19 بدتر شد؛ ویروسی که تجارت جهانی را متوقف کرد و نشان داد که ایالات متحده و بقیه جهان چقدر برای همه‌چیز از ماسک‌های جراحی گرفته تا داروهای مسکن به چین نیاز دارند.
چین در مواجهه با نگرانی‌های واشنگتن در مورد عدم تعادل تجاری، می‌توانست اقتصاد خود را به روی شرکت‌های خارجی بیشتری باز کند، همان‌طور که دهه‌ها پیش متعهد شده بود این کار را انجام دهد. می‌توانست همان‌طور که مقاماتش در مذاکرات تجاری به ترامپ قول داده بودند، هواپیماهای آمریکایی، نفت‌خام و سویای بیشتری خریداری کند. می‌توانست یارانه دادن به کارخانه‌ها و شرکت‌های دولتی که فولاد و پنل‌های خورشیدی را آن‌قدر ارزان می‌ساختند که بسیاری از تولیدکنندگان آمریکایی را که از کار افتادند، متوقف کند. در عوض، «شی» یک مسیر تهاجمی را انتخاب کرد.
«شی» در سخنرانی خود در کمیسیون مرکزی امور مالی و اقتصادی در سال2020 گفت: «رهبران چین باید وابستگی زنجیره‌های تولید بین‌المللی به کشور ما را کاهش دهند و ظرفیت قدرتمندی را برای مقابله و بازداشتن طرف‌های خارجی از ایجاد اختلال مصنوعی در تامین منابع چین ایجاد کنند.» به عبارت ساده‌تر: «چین باید بر تامین نیازهای جهان تسلط داشته باشد تا دشمنانش را در مورد استفاده از تعرفه‌ها یا تلاش برای قطع دسترسی چین به فکر فرو ببرد.» در سال‌های پس از آن، «شی» صادرات را افزایش داده و جایگاه چین را به عنوان پایگاه پیشرو در تولید، در جهان تقویت کرده است که بخشی از آن با دستور دادن به بانک مرکزی برای وام دادن نزدیک به 2تریلیون دلار به وام گیرندگان صنعتی در چهار سال گذشته انجام شده است.
او همچنین سلاح‌های جدید جنگ اقتصادی را به زرادخانه کشورش اضافه کرده است: «کنترل صادرات، قوانین ضد انحصار و لیست‌های سیاه برای ضربه زدن به شرکت‌های آمریکایی.» بنابراین وقتی دولت فعلی ترامپ تعرفه‌های سنگینی بر کالاهای چینی وضع کرد، چین توانست حالت تهاجمی به خود بگیرد. علاوه بر تلافی با مالیات‌های خود، محدودیت‌های صادراتی را بر طیف وسیعی از مواد معدنی و آهن‌رباهای حیاتی اعمال کرد که عرضه جهانی آنها در انحصار چین است. چنین مواد معدنی‌ای برای مونتاژ همه‌چیز از اتومبیل و پهپاد گرفته تا روبات و موشک ضروری هستند.
در ایالات متحده، تهدید قریب‌الوقوع قفسه‌های خالی فروشگاه‌ها و افزایش قیمت مصرف‌کننده، دولت ترامپ را تحت فشار قرار داده است. طبق گزارش آرگوس مدیا، یک شرکت تحقیقاتی کالایی در لندن، قیمت برخی از مواد معدنی حیاتی از زمانی که چین محدودیت‌های خود را اعلام کرد، سه‌برابر شده است. «کریستن اسدال»، مشاور اطلاعاتی سابق وزارت دفاع ایالات متحده که اکنون ریاست یک شرکت مشاوره‌ای متمرکز بر چین به نام «مشاوره اسدال» را بر عهده دارد، گفت: «مساله تغییر اهرم فشار است تا جهان به چین متکی باشد و چین به هیچ‌کس متکی نباشد. این برعکس چیزی است که شی جین‌پینگ از آن بسیار آزرده خاطر بوده است، یعنی وابستگی شدید چین به غرب.» چین هنوز برای بسیاری از فناوری‌های پیشرفته مانند نیمه‌رساناهای پیشرفته و موتورهای هواپیما به غرب متکی است. اما تمایل این کشور به تبدیل زنجیره تامین به «سلاح»، ممکن است یکی از بارزترین نمونه‌هایی باشد که نشان می‌دهد چگونه «شی» در حال بازتعریف رابطه چین با جهان و به چالش کشیدن برتری ایالات متحده است؛ کاری که هیچ رهبر چینی‌ای پیش از او انجام نداده است.
فشار برای انتخاب طرف
اگرچه آنها اکنون مذاکراتی را آغاز کرده‌اند که به گفته مقامات آمریکایی با هدف کاهش تنش‌ها انجام می‌شود، اما به نظر می‌رسد دو کشور در رقابتی بی‌حد و حصر، به ویژه بر سر فناوری‌های حیاتی که آینده را شکل می‌دهند، مانند هوش مصنوعی، قرار دارند. رقابت آنها ممکن است جهان را به حوزه‌های نفوذ رقیب تبدیل کند. با توجه به اینکه ایالات متحده سایر کشورها را برای محدود کردن تجارت با چین تحت فشار قرار می‌دهد و پکن هشدار می‌دهد که کشورهایی را که این کار را انجام دهند مجازات خواهد کرد، فشار برای انتخاب طرف مقابل در حال افزایش است. ایوان مدیروس، استاد مطالعات آسیایی در دانشگاه جورج تاون که مشاور آسیایی باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا بود، گفت: «چین از هر ابزاری که در اختیار دارد برای ایجاد درد و تحمیل هزینه به ایالات متحده و هر کشوری که با آمریکا همسو باشد، استفاده خواهد کرد.»
مدیروس ادامه داد: «تمام جهان در شرف فهمیدن پاسخ یک سوال بسیار مهم است: ما چقدر به تجارت با چین وابسته‌ایم و این تجارت چقدر برای ما ارزش دارد؟» دولت ترامپ پیش از این نشان داده است که نمی‌تواند روابط تجاری با پکن را به‌طور کامل قطع کند. این کشور گوشی‌های هوشمند، نیمه‌رساناها و سایر لوازم الکترونیکی چینی را از برخی از تعرفه‌های خود معاف کرد. ترامپ همچنین تعرفه‌های وضع شده بر خودروسازان را لغو کرد. چین نیز بی‌سروصدا اعلام کرده که ممکن است برخی از نیمه‌رساناها، داروهای نجات‌بخش و سایر محصولات مراقبت‌های بهداشتی را از تعرفه‌های 125درصدی خود بر کالاهای آمریکایی مستثنی کند. با این حال، رگبار تعرفه‌ها به قلب موتور رشد چین ضربه می‌زند. صادرات یکی از تنها نقاط روشن در اقتصادی بوده است که به‌دلیل بحران املاک و کاهش اعتماد مصرف‌کننده به‌شدت تضعیف شده است. تحلیلگران تخمین می‌زنند که اگر جنگ تجاری ادامه یابد، می‌تواند منجر به از دست رفتن میلیون‌ها شغل در چین شود.
هرگز تسلیم نشو
«شی» سال‌هاست که می‌گوید ایالات متحده مصمم است جلوی ظهور چین را بگیرد و به نظر می‌رسد جنگ تجاری هشدارهای او را تایید کرده است. تحلیلگران می‌گویند، به نظر می‌رسد او بیش از هر زمان دیگری تمایل دارد تا قدرت‌نمایی چین را افزایش دهد و این جنگ تجاری را آزمونی برای اقتدار خود به‌عنوان قدرتمندترین رهبر چین از زمان مائو تسه‌تونگ می‌داند. استراتژی او منعکس‌کننده این برداشت اوست که چین دیگر از ایالات متحده ضعیف‌تر نیست. وقتی «شی» در سال2012 به قدرت رسید، متعهد شد که «نوسازی بزرگ ملت چین» را دنبال کند.
این جاه‌طلبی در مرکز افسانه‌ای است که پیرامون «شی» ساخته شده است: «اینکه او چهره‌ای دگرگون‌کننده است که شکوه چین را احیا می‌کند و یک قرن تحقیر توسط قدرت‌های خارجی را معکوس می‌کند.» «شی» برای رسیدن به اهدافش، قوانین را تغییر داد تا به خودش اجازه دهد برای همیشه در قدرت بماند. او امنیت ملی را به اولویتی برای همه جامعه تبدیل کرده است. او پول زیادی را به صنایع استراتژیک، مانند نیمه‌رساناها، اختصاص داد که فکر می‌کند به چین کمک می‌کند تا بهتر با ایالات متحده رقابت کند. چین تسلط خود را در باتری‌های لیتیوم-یونی مورد استفاده در خودروهای برقی، روبات‌های پیشرفته برای تولید، پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی گسترش داده است. کارشناسان می‌گویند چین همچنین در هوش مصنوعی که جبهه نبرد انقلاب صنعتی بعدی محسوب می‌شود، در حال رسیدن به ایالات متحده است.
«شی» همچنین کنترل خود را بر دستگاه تبلیغاتی گسترده چین در هفته‌های اخیر تشدید کرده و به مردم گفته است که خود را آماده یک «مبارزه طولانی» کنند. وزارت امور خارجه این کشور در هفته‌های اخیر ویدئویی درباره درگیری تجاری با عنوان «هرگز تسلیم نشو!» در رسانه‌های اجتماعی منتشر کرده است. «اسدال» گفت: «جنگ تجاری، تایید نهایی این است که نیروهای متخاصم غربی سعی در مهار، سرکوب و محاصره چین دارند.» شی می‌گوید: «ما باید به اندازه کافی مرد و قوی باشیم تا بتوانیم مقابله کنیم.» حتی اگر شی در نهایت مجبور به عقب‌نشینی شود، می‌تواند یک عقب‌نشینی تاکتیکی را به عنوان پیروزی بر ترامپ جلوه دهد. زونگ‌یوان زوئی لیو، یکی از اعضای شورای روابط خارجی، اخیرا در مقاله‌ای برای مجله فارن‌افرز نوشت: «این تمرکز قدرت به رهبر چین اجازه می‌دهد تا تصمیمات سیاسی گسترده‌ای را بدون هیچ چالشی اتخاذ کند و به همان سرعت مسیر را تغییر دهد.»
هزینه‌های چین
مشخص نیست که استراتژی بلندمدت شی، چین را به اندازه کافی قوی کند تا از ایالات متحده به‌عنوان ابرقدرت برتر پیشی بگیرد. تمرکز بر فناوری‌های حیاتی و خوداتکایی اقتصادی، اصطکاک با شرکای تجاری چین را بدتر کرده است و این برای بسیاری از خانوارهای چینی هزینه دارد. رهبران آمریکا می‌گفتند که اگر چین پیوندهای اقتصادی خود را با غرب گسترش دهد، به‌تدریج به سمت آزادسازی سیاسی و پذیرش کامل بازارهای آزاد حرکت خواهد کرد. اما چین با شرایط خودش پیشرفت کرد، نظام اقتدارگرای تک حزبی خود را با سرمایه‌داری ترکیب کرد و بدون از دست دادن کنترل سیاسی، ثروتمندتر شد.
«شی» با هدایت سرمایه بیشتر به سمت شرکت‌ها و بانک‌های دولتی، این مدل را دوبرابر کرد تا اطمینان حاصل کند که حزب کمونیست حتی بیشتر از این در جهت‌دهی اقتصاد نقش دارد. زمانی به کارآفرینان فضای رشد داده می‌شد، اما در دوران «شی»، مقامات دیکته می‌کنند که کدام صنایع رونق بگیرند و کدام‌ها ورشکست شوند. یک اقتصاد بازترکه توسط تقاضای بازار هدایت می‌شود و نه دستور سیاسی، می‌توانست رتبه و نفوذ کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان طبقه متوسط چین را گسترش دهد. اما این می‌توانست چالشی برای کنترل حزب بر جامعه ایجاد کند.
یاشنگ هوانگ، متخصص اقتصاد چین در دانشکده مدیریت «اسلون» موسسه فناوری ماساچوست گفت: «این اقتصادی نیست که یک دولت تمرکزگرا آرزویش را داشته باشد و به همین دلیل است که مصرف ناکافی مدت‌هاست که حتی در بالاترین سطح دولت به‌عنوان یک مشکل شناخته شده است.» اما او افزود: «اصلاحات قابل مقایسه‌ای صورت نگرفته است.» کارشناسان مدت‌هاست استدلال می‌کنند که هزینه‌های رفاه اجتماعی، اقتصاد چین را متعادل‌تر و در برابر غرب کمتر آسیب‌پذیر می‌کند. اقتصاددانان چینی از دولت خواسته‌اند که در بیمارستان‌ها و صندوق‌های بازنشستگی سرمایه‌گذاری کند و به صدها میلیون مهاجر روستایی ساکن شهرها کمک کند تا واجد شرایط دریافت مزایای شهری شوند. چنین گام‌هایی برای تشویق شهروندان عادی چینی به پس‌انداز کمتر و خرج کردن بیشتر که به رشد کشور کمک بیشتری می‌کند، بسیار مهم تلقی می‌شوند.
برخی از کارشناسان حتی این سوال را مطرح می‌کنند که آیا «شی» باید ایالات متحده را با این شدت به چالش بکشد یا اینکه از گفته معروف دنگ شیائوپینگ، رهبر پیشین چین پیروی کند: «قدرت خود را پنهان کن، منتظر زمان باش.» «شن دینگلی»، محقق ساکن شانگهای که بر روابط ایالات متحده و چین تمرکز دارد، گفت: «چین بدون اینکه هنوز به جایگاه ابرقدرتی برسد، بسیار جاه‌طلب شده است.» «شن» به ادعاهای گسترده پکن در دریای چین جنوبی؛ فرسایش خودمختاری هنگ‌کنگ و سیل صادرات چین که رقابت در تجارت را برای سایر کشورها دشوار می‌کند، اشاره کرد. روی هم رفته، این موارد بخش عمده‌ای از جهان را از چین بیگانه کرده و به چیزی که می‌توان آن را به‌عنوان یک راهبرد مقبول برای «شی» در نظر گرفت، کمک کرده است. «شن» گفت: «چین زمانی «محیط خارجی مساعدی» را برای توسعه به‌عنوان یک ملت داشت، اما این محیط «رو به وخامت گذاشته است. این بسیار تاسف‌بار است.»
بازار
![]()