پیام ویژه - صبح نو /متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
در روزهایی که مذاکرات هسته‌ای در سکوتی نسبی به سر می‌برد، انتشار مصاحبه‌ای از سوی علی شمخانی، با شبکه آمریکایی NBC News، بار دیگر نگاه‌ها را به سمت پرونده هسته‌ای ایران و آینده تعاملات تهران با غرب معطوف کرد. در این گفت‌وگوی رسانه‌ای، شمخانی با صراحتی کم‌سابقه اعلام کرد که ایران آماده است تحت شرایطی خاص، توافقی هسته‌ای را حتی با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا امضا کند. او در ادامه افزود: ایران متعهد خواهد شد که از ساخت سلاح هسته‌ای صرف‌نظر کند، ذخایر اورانیوم غنی‌شده در سطح بالا را کنار بگذارد و غنی‌سازی را صرفا در سطوح غیرنظامی ادامه دهد؛ به شرط آنکه تمامی تحریم‌های اقتصادی به‌طور فوری لغو شوند.
پاسخ روشن او به پرسش خبرنگار NBC مبنی بر آمادگی برای امضای فوری توافق، آن هم در صورت تحقق این شروط، موجی از تفسیرها و واکنش‌ها را در پی داشت: «بله، همین امروز.» این جمله، به تعبیر بسیاری از ناظران، صریح‌ترین موضع‌گیری از درون حلقه حاکمیتی ایران درباره امکان بازگشت به توافق تلقی شد.
بازار
![]()
موضع وزارت خارجه
در پی انتشار این مصاحبه، واکنش‌هایی از درون ساختار دیپلماسی ایران به گوش رسید. عباس عراقچی با احتیاط به این اظهارات واکنش نشان داد. وی با اشاره به احتمال تحریف یا برداشت نادرست رسانه‌ای از گفت‌وگو، تأکید کرد: «من مطمئن نیستم که دیدگاه‌های آقای دکتر شمخانی به درستی از سوی رسانه آمریکایی منعکس شده باشد. بااین‌حال، موضع ما روشن است: در برابر رفع تحریم‌ها، آمادگی داریم در خصوص برنامه هسته‌ای خود شفاف‌سازی و اعتمادسازی انجام دهیم.»
به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی در تلاش است ضمن حفظ انسجام در مواضع رسمی، مانع از بهره‌برداری سیاسی و رسانه‌ای طرف‌های مقابل از چنین اظهاراتی شود.
گفت‌وگوهای استانبول؛ مسیر مستقل از آمریکا
هم‌زمان با این تحولات، وزرای خارجه ایران و سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) گفت‌وگوهایی در استانبول برگزار کردند. وزیر خارجه در حاشیه بازدید از نمایشگاه کتاب، با اشاره به این مذاکرات، اظهارکرد که این گفت‌وگوها مستقل از هرگونه تعامل احتمالی با ایالات متحده انجام می‌شود و صرفا برای تبیین دیدگاه‌ها و بررسی مسیرهای اعتمادسازی طراحی شده‌اند.
وی افزود: «در این مذاکرات، ما یکی دو بار دیدگاه‌های خود را به صورت مکتوب ارائه دادیم. بااین‌حال هنوز هیچ سند رسمی از سوی طرف مقابل دریافت نکرده‌ایم.»
انتخاب استانبول به‌عنوان محل گفت‌وگو نیز از نظر موقعیت بی‌طرفانه و سهولت دسترسی برای طرفین، حائز اهمیت ارزیابی شد.
واکنش ترامپ؛ بازنشر حساب‌شده
در اقدامی که به شدت مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، دونالد ترامپ در پلتفرم شخصی خود «تروث سوشیال» مصاحبه شمخانی را بازنشر کرد. این اقدام که بدون هرگونه توضیح یا اظهارنظر تکمیلی صورت گرفت، از سوی ناظران به‌عنوان تلاشی برای ارسال پیام غیرمستقیم به تهران تحلیل شد.
تحلیلگران آمریکایی بر این باورند که ترامپ تلاش دارد نشانه‌هایی از تمایل تهران به توافق را برجسته کند، بی‌آنکه خود متعهد به مسیر مشخصی شود.
تاکتیک دیپلماتیک یا تغییر راهبرد؟
پرسش اصلی در میان تحلیلگران داخلی و خارجی این است که آیا مصاحبه شمخانی به معنای تغییری اساسی در راهبرد سیاست خارجی ایران است یا آنکه این اظهارات صرفا تاکتیکی برای آزمودن واکنش طرف‌های غربی به‌ویژه آمریکا تلقی می‌شود.
شواهد موجود نشان می‌دهد که ایران، هم‌زمان با حفظ چارچوب مذاکرات رسمی با اروپا، در تلاش برای صدور سیگنال‌هایی به واشنگتن است؛ آن‌هم در شرایطی که چشم‌انداز اقتصادی کشور، بیش از هر زمان دیگر، به رفع تحریم‌ها گره خورده است.
در آستانه فصل جدید؟
اظهارات شمخانی، هرچند با احتیاط از سوی دیگر مسئولان تعدیل شده، اما بی‌تردید در بطن خود حامل یک پیام روشن است: در برابر لغو واقعی تحریم‌ها، تهران حاضر است به شفاف‌ترین سطح ممکن از همکاری هسته‌ای بازگردد.
اکنون، در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، چشم‌ها به سمت دو مسیر دوگانه دوخته شده است: آیا این گشایش می‌تواند نقطه آغازی برای فصلی تازه در مناسبات ایران و غرب باشد یا بار دیگر، در پیچ‌وخم بی‌اعتمادی و برداشت‌های متناقض، به تکرار بن‌بست‌های گذشته منجر خواهد شد؟
ابعاد ژئوپلیتیک؛ از خلیج فارس تا واشنگتن
تحولات اخیر در پرونده هسته‌ای ایران، تنها محدود به گفت‌وگوهای فنی یا اختلاف‌نظر بر سر تعداد سانتریفیوژها نیست. این تحولات در بستری ژئوپلیتیک و چندلایه در جریان است؛ جایی که بازیگران مختلف - از ایالات متحده گرفته تا اروپا، کشورهای حاشیه خلیج فارس و حتی چین و روسیه - هر یک با منافع و محاسبات متفاوت به پرونده ایران نگاه می‌کنند.
در شرایطی که جنگ در غزه، منازعات دریایی و تهدید حملات متقابل منطقه‌ای بالا گرفته، پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر به‌عنوان یک محور اصلی در موازنه قوا در منطقه مطرح شده است. سیگنال آمادگی ایران برای توافق، می‌تواند تلاشی برای خنثی‌سازی پروژه «ایران‌هراسی» در مجامع بین‌المللی و بازسازی تصویر تهران به‌عنوان بازیگری منعطف باشد.
احتمال احیای برجام یا نسخه‌ای تازه؟
با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و سیاسی احیای کامل برجام در ساختار فعلی، بسیاری از تحلیلگران معتقدند در صورت توافق، آنچه رخ خواهد داد «برجام 2» یا به تعبیر دقیق‌تر، یک توافق موقت محدود به حوزه هسته‌ای با تضمین‌های عملی‌تر و تعهدات کم‌دامنه‌تر خواهد بود. این نوع توافق می‌تواند در کوتاه‌مدت بخشی از تحریم‌ها را رفع کرده و به اقتصاد ایران فرصتی دهد، بدون آنکه الزام به بازگشت کامل به مفاد توافق 2015 داشته باشد.
هم‌زمان، موضوعاتی نظیر «تضمین عدم خروج مجدد آمریکا»، «نظارت‌های فنی آژانس» و «حذف گام‌به‌گام تحریم‌ها» در کانون چانه‌زنی‌ها قرار خواهد گرفت.
تأثیرات داخلی؛ اقتصاد در انتظار توافق
نوسانات نرخ ارز، بازار سرمایه و افزایش هزینه‌های معیشت، همه و همه به وضوح از تحولات سیاست خارجی تأثیر می‌پذیرند. در هفته‌ای که گذشت، تنها انتشار خبر گفت‌وگوی شمخانی، واکنش‌های قابل‌توجهی در بازار ارز و طلا ایجاد کرد.
فعالان اقتصادی و حتی بدنه عمومی جامعه، با تجربه‌ای ملموس از تأثیر مستقیم تحریم‌ها بر زندگی روزمره، به هر نشانه‌ای از گشایش دیپلماتیک حساس‌اند. در همین راستا، دولت نیز تلاش دارد از این فضای امیدآفرین برای کنترل انتظارات تورمی و مدیریت فضای روانی بازار استفاده کند.
رسانه‌ها و شایعات؛ روایت رسمی در برابر برداشت‌های متضاد
یکی از ابعاد برجسته این ماجرا، نحوه پوشش رسانه‌ای و جریان‌سازی پس از انتشار مصاحبه شمخانی است. رسانه‌های آمریکایی، عمدتا این گفت‌وگو را نشانه عقب‌نشینی یا نرمش موضع ایران دانستند. در مقابل، برخی رسانه‌های داخلی نیز کوشیدند این پیام را به‌عنوان «آمادگی مشروط، اما مقتدرانه» بازنمایی کنند.
هم‌زمان، گمانه‌زنی‌هایی درباره هماهنگی یا عدم هماهنگی این اظهارات با ساختار تصمیم‌گیری کلان کشور در فضای مجازی مطرح شد؛ پرسش‌هایی از این دست که:
آیا مصاحبه شمخانی با هماهنگی بوده است؟ آیا این اظهارات آزمونی برای سنجش واکنش طرف آمریکایی است؟ یا نشانه‌ای از تغییر جهت در پشت‌پرده مذاکرات؟
تا لحظه تنظیم این گزارش، هیچ‌یک از این فرضیه‌ها به‌طور رسمی تأیید یا تکذیب نشده است؛ اما مهم‌تر از خود پاسخ‌ها، فضای مبهم و چندلایه‌ای است که در آن، افکار عمومی و رسانه‌ها به تحلیل نشسته‌اند.
آزمون اراده‌ها
پرونده هسته‌ای ایران در مقطعی ایستاده است که نه در بن‌بست کامل قرار دارد و نه گشایش قریب‌الوقوعی در آن مشاهده می‌شود. اظهارات اخیر شمخانی، مذاکرات با اروپا و واکنش تلویحی ترامپ، همگی نشانه‌هایی هستند از آغاز یک چانه‌زنی تازه، اما در بستری محتاطانه و پر از سوء‌ظن‌های تاریخی.
اکنون پرسش این است: آیا طرفین از تجربه‌های پیشین درس گرفته‌اند و آماده‌اند با نگاهی واقع‌بینانه، نه حداکثری، به توافقی حداقلی اما پایدار دست یابند؟ یا بار دیگر، این فرصت نیز در میان غوغای انتخابات، رقابت‌های ژئوپلیتیک و فضای رسانه‌ای، به بایگانی تاریخ خواهد پیوست؟