چاپ

پیام ویژه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ریشه مشکلاتی که امسال در جریان سرویس‌دهی به ایرانیان متقاضی سفر به عراق رخ داد، چه مواردی است و چرا از قبل پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری از وقوع آنها ترتیب داده نشد؟ آیا ریشه مشکلات مدیریتی است یا اشکال در شکل اطلاع‌رسانی است؟ آیا سوداگری‌ها باعث ایجاد یک چنین شرایطی شده یا اینکه ریشه مشکلات را باید در مجموعه‌ای از تمام این موارد ذکر شده دانست. این پرسش‌ها و پرسش‌های دیگری از این دست، طی روزهای اخیر و بعد از بروز مشکلات عدیده در مسیر سفر به عراق در ذهن بسیاری از ایرانیان مطرح شده است. بسیاری در ایران می‌خواهند بدانند به‌رغم اینکه راهپیمایی اربعین از سابقه‌ای حداقل 7ساله برخوردار است، چرا امسال یک چنین مشکلاتی در این حجم و وسعت ظهور پیدا کرده است؟ اهمیت پاسخگویی به این پرسش‌ها زمانی برجسته می‌شود که بدانیم ریشه‌یابی درست موضوع در وهله نخست تصویری از نظام تصمیم‌سازی‌های اجرایی، مدیریتی و راهبردی دولت را نمایان می‌کند و در مرحله بعد به متولیان و مدیران اجرایی، انتظامی، امنیتی و... کمک می‌کند تا با چشمانی بازتر و تصمیماتی معقول‌تر، بستر لازم برای یک چنین سفر مهمی را تدارک ببینند.
پرده نخست: زمانی برای اطلاع‌رسانی هیجانی- افلاطون در عبارتی جاودانه می‌گوید: «آن‌کس که روایت می‌کند، حکومت نیز می‌کند.» واقعیتی که جایگاه رسانه، اطلاع‌رسانی و روایت در اعمال مدیریت‌های سطح بالا و حکمرانی مطلوب را نمایان می‌کند. ویژگی مهمی که به رسانه‌ها کمک می‌کند از طریق تحلیل و ارزیابی‌های تخصصی، مشکلات را قبل از وقوع شناسایی و در خصوص آنها هشدار دهند. اما بررسی نحوه اطلاع‌رسانی صدا و سیما در روزهای منتهی به ظهور بحران در 18شهریورماه گویای آن است که این رسانه نه‌تنها موفق به پیش‌بینی مشکلات نشد، بلکه با پخش برنامه‌های هیجانی، تشویقی و احساسی نقش برجسته‌ای در ایجاد مشکلات ایفا کرد. اخباری چون، «پرداخت وام قرض‌الحسنه 5 میلیون تومانی»، «ارایه خدمات اینترنت رایگان»، «صدور فوری برگ گذر ویژه اربعین»، «ارایه خدمات پزشکی و دندانپزشکی رایگان»، «صدور آنی گذرنامه برای زایران »، «توزیع ده‌ها میلیون بطری آب و غذای گرم»، «کمک به اعزام هزاران زایر از مناطق محروم»، «ابلاغ 5 دستور بانک مرکزی در تسهیل پرداخت ارز اربعین به متقاضیان»، «لغو عوارض آزادراهی»، «راه‌اندازی موکب ویژه زنان برای اولین‌بار» «طبخ و توزیع 4میلیون پرس غذا در هر وعده غذایی از سوی موکب‌های ایرانی»...
«دیدار وزیر کشور با مقامات عراقی برای تسهیل در تردد زایرین»، «نخست‌وزیر عراق میزبان وزیر کشور و هیات همراهش شد»، «معاون اول رییس‌جمهور با نخست‌وزیر عراق مذاکره کرد»، «مخبر برای بازدید به مرز مهران رفت» و... مدام در صدا و سیما، زیرنویس شبکه خبر و سایر رسانه‌های اصولگرا نشر و بازنشر می‌شدند. اما با وقوع نشانه بحران، ناگهان ورق برگشت و صداوسیما و رسانه‌های همسو به سرعت برق و باد شمایل یک رسانه منتقد و پرسشگر را به خود گرفتند. انگار نه انگار که بخش مهمی از این مشکلات برآمده از نظام اطلاع‌رسانی معیوب همین رسانه‌ها بوده است. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران حوزه ارتباطات از جمله صدیقه ببران رسانه ملی می‌بایست قبل از وقوع بحران، نسبت به خطرات احتمالی پیش رو هشدار می‌داد. اما نه‌تنها یک چنین نقشی را ایفا نکرد بلکه به عنوان نهادی که رفتارهای هیجانی را ترویج و تشویق می‌کند بر شدت ازدحام، فشار و بحران افزود.
پرده دوم: من انتقاد می‌کنم پس هستم- یکی دیگر از ریشه‌های وقوع بحران اخیر، بدون تردید به نظام تصمیم‌سازی‌های اجرایی دولت بازمی‌گردد. با نزدیک شدن به موعد رسمی راهپیمایی اربعین، زمزمه‌هایی از سوی مدیران اجرایی شنیده شد که «این دولت برخلاف دولت قبلی، محدودیتی برای حضور متقاضیان سفر به عراق ایجاد نخواهد کرد.» بر اساس اعلام محمدتقی نقدعلی نماینده اصفهان در مجلس، «متقاضیان این سفر از 3میلیون و 400هزار نفر در سال 98 به بیش از 7میلیون نفر در سال 1401 رسیده است.» در واکنش به این انتقادات، مسوولان اجرایی، همه مشکلات را شیوه مدیریت عراق فرافکنی می‌کردند تا به زعم خود فشار را کم کنند. در همین خصوص، سعید خسروشاهی یکی از فعالان رسانه‌ای کشور که از نزدیک و به صورت میدانی در مرز مهران حاضر بود نوشت: «از صبح امروز (جمعه 18 شهریور) در مسیر مهران به معنای واقعی کلمه گیر کرده‌ایم. در گرمای 45 درجه حتی آب برای خوردن هم پیدا نمی‌شود! هیچ مدیری از ستاد اربعین هم در صحنه نیست! زایران در وضعیت اسفناکی به حال خود رها شده‌اند! ‏این همه سوءمدیریت نوبر است! ‏همه‌چیز تقصیر عراق نیست!»
پرده سوم: دولت باید پاسخگوی سوءمدیریت‌ها باشد - در شرایطی که براساس اعلام مسوولان، قرار بود هر متقاضی سفر، ابتدا در سامانه سماح ثبت‌نام کند بعد عازم سفر شود، اما واقعیات میدانی گویای آن است که بیش از نیمی از متقاضیان بدون ثبت‌نام در این سامانه راهی سفر شده‌اند. مشکلاتی که باعث انتقاد بسیاری از نمایندگان نیز شد. رمضانعلی سنگدوینی؛ نماینده گرگان و آق‌قلا در مجلس یکی از نمایندگانی است که نقش دولت و دستگاه‌های دولتی در بروز این بحران را برجسته ارزیابی کرده و می‌گوید: «با توجه به اینکه مردم 2 سال به دلیل شیوع ویروس کرونا، منتظر بودند تا در پیاده‌روی اربعین شرکت کنند دولت باید این پیش‌بینی را داشت که احتمال حضور گسترده مردم وجود دارد پس باید شرایط و زیرساخت‌های لازم را فراهم می‌کرد. مردم حتی در جابه‌جایی بین شهرهای دیگر در داخل هم با مشکل مواجه شدند چون اتوبوس‌ها برای زوار اربعین به سمت مرزهای غربی رفتند. وزارت امور خارجه باید جدی‌تر موضوع را پیگیری می‌کرد و اگر عراق توانایی و ظرفیت‌های لازم را نداشت باید اطلاع می‌داد. به‌طور مثال مسوولان عراقی باید اعلام می‌کردند که ظرفیت پذیرایی از 10 هزار زایر را دارند و ایران نیز برنامه‌های خود را بر این اساس پیش می‌برد؛ نه اینکه هموطنان ما در آنجا سرگردان شوند و حتی شاهد جان باختن چند نفر از زوار باشیم.» این نماینده در پایان با اشاره به نقش دولت در بروز این بحران خاطرنشان کرد: «مسوولان مربوطه اعم از وزرا باید پاسخگوی این مدیریت نادرست باشند و نمایندگان مجلس نیز این موضوع را پیگیری خواهند کرد.»