چاپ

پیام ویژه - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
حمله دوباره دولت جمهوری آذربایجان به مرزهای ارمنستان بهانه‌ای شد تا با محمود شوری، کارشناس مسائل اوراسیا گفت‌وگو کنیم. این کارشناس مسائل اوراسیا با تاکید بر اینکه ایران بارها موضع خود را درخصوص درگیری باکو-ایروان اعلام کرده است، پذیرش هرگونه تغییر مرزی در منطقه را از سوی ایران مردود دانست. شوری همچنین گفت لازم است تهران، مسکو و سایر قدرت‌های منطقه‌ای که در این زمینه با ایران هم‌سو هستند، با استفاده از دیپلماسی منطقه‌ای، به حل‌و‌فصل اختلافات به‌وجود‌آمده بپردازند. در ادامه، متن این گفت‌وگو را می‌‍‌خوانید.
چه عواملی باعث شد دولت جمهوری آذربایجان تصمیم بگیرد دوباره به مرزهای ارمنستان حمله کند؟
همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، آذری‌ها باوجود تحولات رخ‌داده در سال 2020 که به بازپس‌گیری بسیاری از مناطقی که پیشتر از آن به‌تصرف ارامنه درآمده بود منجر شد، خیلی از وضعیت به‌وجود آمده بعد از آن درگیری‌ها راضی نبودند. آن‌ها به‌‌دنبال این بودند که زمینه را به‌شکلی فراهم کنند تا خاک جمهوری آذربایجان به نخجوان متصل شود. در تصورات‌شان این‌طور می‌گذشت و قصد داشتند این دو قسمت از سرزمین آذربایجان را به یکدیگر متصل کنند. این مساله طبیعتا می‌تواند منجر به تغییرات ژئوپلیتیک قابل‌توجه در منطقه شود و همچنین شرایط موازنه قدرت‌های منطقه‌ای را کاملا تغییر دهد. به همین دلیل باید گفت اگرچه بعد از جنگ نوامبر 2020 توافقی انجام شده بود اما برخی موضوعات همچنان مبهم ماند. مثلا یکی از مواردی که در چهارچوب این توافق مبهم باقی ماند بحث دالانی تحت عنوان دالان زنگه‌زور بود. مساله‌ای که به‌نظر می‌رسد می‌تواند موضوعی برای آغاز یک جنگ تازه باشد.
فعال شدن دالان زنگه‌زور و تحمیل آن به دولت ارمنستان را چه‌میزان درجهت منافع دیگر کشورهای منطقه می‌دانید؟ آیا قدرتی مثل روسیه که درگیر جنگ با غرب است هم در این‌میان می‌‌تواند از تحولات رخ‌داده منتفع شود؟
باید به این نکته توجه داشت که منافع روسیه در این منطقه خیلی متنوع است. مسکو می‌تواند به شکل‌های مختلفی از وضعیت استفاده کند. واقعیت آن است که بعد از جنگ اوکراین، ‌انگیزه‌های روسیه برای مداخله در منطقه کم‌رنگ‌تر شده است و شاید بتوان گفت تحولات اخیر هم نشان‌داد که روسیه احتمالا نمی‌تواند مثل گذشته در تحولات قفقاز یک بازیگر جدی و تعیین‌کننده باشد. اما نکته قابل‌توجه آن است که نباید روسیه را علاقه‌مند به این تغییرات دانست. من بعید می‌دانم که اینچنین باشد. حفظ تمامیت ارضی ارمنستان برای روسیه مهم است. آنها، در چهارچوب‌های مختلفی ازجمله پیمان امنیت جمعی نسبت به این مساله یعنی حفظ تمامیت ارضی ارمنستان متعهد هستند. به همین دلیل هم هست که می‌‌توان گفت روسیه حتی اگر از تغییرات احتمالی در مرزهای منطقه آسیبی‌ هم نبیند، براساس تعهداتی که دارد، هیچ علاقه‌ای به این تغییرات نخواهد داشت.
این که بگوییم روسیه ممکن است منتفع شود و در توصیف آن از لفظ انتفاع استفاده کنیم، برای این مساله عبارت سنگینی است. می‌توانیم بگوییم احتمالا روسیه آسیب زیادی از این مساله نمی‌بیند اما همان‌طور که گفتم، براساس تعهدات و همچنین نوع رابطه‌ای که با ارمنستان دارد، حتما به این تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه علاقه‌مند نیست.
علی‌رغم عضویت ترکیه در ناتو و اتحادش با آمریکا از این حیث، طی چند روز گذشته شاهد آن بودیم که واشنگتن به حمایت از ارمنستان پرداخت. اعلام حمایتی که دقیقا نقطه‌مقابل سیاست دولت ترکیه درخصوص درگیری به‌وجود آمده است. این تضاد آشکار در موضع آنکارا و واشنگتن را چه‌میزان در مناسبات جاری این دو کشور اثرگذار و تعیین‌کننده می‌دانید؟ آیا امکان آن وجود دارد که این تضاد به عاملی برای شدت‌گرفتن درگیری‌ها میان باکو و ایروان تبدیل شود؟
‌ترکیه با اینکه عضو ناتوست اما نوع نقش‌آفرینی‌اش در منطقه، مثل خیلی از موضوعات دیگر، نسبت به سیاست‌ها و مسائل مرتبط با عضویت این کشور در ناتو تفاوت دارد. طبیعتا آمریکایی‌ها و بسیاری از کشورهای اروپایی، باتوجه به نوع ارتباطی که با ایروان دارند، خیلی به این مساله که تمامیت ارضی ارمنستان دچار خدشه شود علاقه‌مند نیستند. اما ترکیه، باتوجه به سیاست‌های کلانی که در منطقه دنبال می‌کند (سیاستی مثل ایجاد و تقویت پیوند کشورهای ترک‌زبان) درواقع جهت حرکتش، حمایت بی‌چون و چرا از جمهوری آذربایجان در این درگیری‌هاست. آنکارا همچنین تلاش دارد با حمایت نظامی از باکو، اهداف بلندپروازانه‌ای که در سیاست خارجی خود مدنظر دارد را دنبال کرده و محقق کند.
در چنین شرایطی موضع جمهوری اسلامی ایران باید در مواجهه با تحولات قفقاز چه باشد؟ آیا کشورهای دیگر هم می‌توانند در وضعیت کنونی به خاتمه جنگ کمک کنند؟
موضع جمهوری اسلامی ایران در این‌خصوص بارها و بارها مطرح شده است. تاکید ایران همواره بر آن بوده که هیچ‌گونه تغییری در مرزها پذیرفتنی نیست. همچنین حفظ ارتباط میان ایران و ارمنستان یکی از اصولی است که تهران به ‌هیچ‌وجه از آن کوتاه نخواهد آمد. چون این مساله علاوه‌بر آن که موازنه‌قوا را در منطقه کاملا بهم می‌ریزد، ارتباط ما با ارمنستان را که طی چنددهه گذشته ارتباط خوبی هم بوده است دچار مشکل می‌کند. مساله‌ای که طبیعتا جمهوری اسلامی با آن موافق نیست. به‌نظر می‌رسد در این زمینه باید با تکیه بر دیپلماسی فعال عمل کنیم و پیش از آنکه کار به جاهای سخت‌تری کشیده شود حتما باید از طریق دیپلماسی منطقه‌ای و رایزنی‌هایی که با کشورهای هم‌سو با ایران صورت می‌گیرد همچنین ارتباطاتی که با کشور روسیه وجود دارد، مانع از این شد که آذربایجان یا ترکیه بخواهند اهداف خود را در منطقه و در بحث درگیری با ارمنستان محقق کنند.