بزرگنمايي:

پیام ویژه - مهر / بررسی قیمت نفت خام ایران در سال 1403 نشان می‌دهد هر چند عوامل ژئوپلیتیک و اتفاق‌های سیاسی در کوتاه‌مدت سبب نوسان قیمت‌ها می‌شود، اما در نهایت عرضه و تقاضا است که نقش‌آفرینی می کند.
قیمت نفت همواره به‌عنوان یکی از متغیرهای مهم در اقتصاد ایران مطرح بوده است، زیرا درآمد حاصل از صادرات نفت خام همچنان یکی از مهم‌ترین منابع مالی تأمین بودجه کشور محسوب می‌شود. افزون بر این، صنعت نفت در ایران به‌عنوان موتور پیشران اقتصاد کشور، سبب تداوم فعالیت بیش از 70 صنعت مختلف می‌شود و قیمت نفت به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر دیگر فعالیت‌های اقتصادی، تأثیر چشمگیری دارد. به همین دلیل پیش‌بینی و رصد نوسانات قیمت نفت ایران از اهمیت بالایی برخوردار است.
از همین رو قصد داریم روند نوسانات قیمت نفت ایران در سال گذشته را بررسی و واکاوی کنیم. در این گزارش به این پرسش پاسخ می‌دهیم که کدام عوامل سبب شدند قیمت نفت سنگین ایران در سال 1403، بین 67 تا 87 دلار در نوسان باشد؟
آغاز 87 دلاری قیمت نفت ایران در 1403
بازار
بررسی آمار و ارقام نشان می‌دهد هر بشکه نفت سنگین ایران در نخستین روز 1403 (یکم فروردین) با افزایش 17 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته با قیمتی معادل 81 دلار و 60 سنت معامله شد، اما تنها پس از گذشت 17 روز از سال 1403، ارزش نفت سنگین ایران به قله قیمتی خود در این سال رسید و با قیمت 87 دلار و 71 سنت به معامله رسید، این در حالی است که قیمت نفت ایران در مدت مشابه سال گذشته (5 آوریل 2023)، حدود 81 دلار بود.
مهم‌ترین دلیل بروز این جهش قیمتی در مقطع زمانی یادشده، «افزایش تهدیدهای مربوط به عرضه نفت» در پی «حمله‌های پهپادی مداوم اوکراین به پالایشگاه‌های نفت روسیه» و «احتمال گسترش تنش‌ها در خاورمیانه به‌دنبال تجاوز رژیم صهیونیستی به ساختمان کنسولی سفارت ایران در سوریه» بود.
با این حال تنها چند روز پس از انجام عملیات صادق توسط ایران (27 فروردین 1403) و عدم واکنش رژیم صهیونیستی، با کاهش مقطعی سطح تنش در منطقه، قیمت نفت سنگین ایران از کانال 80 دلاری عقب‌نشینی کرد و حتی در اواسط خرداد به‌دنبال تصمیم شماری از اعضای اوپک‌پلاس برای تسهیل کاهش عرضه داوطلبانه و افزایش ذخیره‌سازی‌های نفت آمریکا، این شاخص تا 76 دلار نیز عقب‌نشینی کرد.
روند کاهشی قیمت نفت ایران در این مقطع ادامه‌دار نبود و در پی «نگرانی از اختلال عرضه بر اثر وقوع توفان مرگبار بریل در اوایل تابستان» و «ارزیابی تحلیلگران نسبت به احتمال گسترش تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه»، قیمت نفت سنگین ایران با طی کردن یک روند افزایشی هماهنگ با قیمت سبد اوپک در پانزدهم تیر به بیش از 87 دلار رسید. گفتنی است در این ایام، قیمت نفت برنت دریای شمال نیز در همین حدود قیمتی معامله می‌شد.
اقدام‌های جنگ‌افروزانه رژیم صهیونیستی چه تأثیری بر قیمت نفت ایران داشت؟
هرچند اقدام‌های جنگ‌افروزانه رژیم صهیونیستی در اواسط تابستان 1403 (ترور اسماعیل هنیه در تهران و ترور فرماندهان ارشد نظامی حزب‌الله لبنان) سبب نوسان کوتاه‌مدت (حدود 3 درصدی) قیمت انواع نفت ایران شد، اما به‌طور کلی در اواسط تابستان 1403 قیمت نفت سنگین ایران به تبعیت از روند قیمت جهانی نفت در این مقطع زمانی به دلایل مختلفی همچون «کاهش نگرانی‌ها درباره عرضه نفت از تأسیسات تولید در سواحل خلیج مکزیک آمریکا»، «ظهور نشانه‌هایی از تضعیف تقاضای نفت چین» و «ترس از رکود اقتصادی آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت خام» به کانال 70 دلاری بازگشت.
روند کاهشی قیمت نفت خام به دلیل تقاضای ضعیف چین در ماه پایانی تابستانی 1403 نیز ادامه‌دار بود و قیمت هر بشکه نفت سنگین ایران در 21 شهریور 1403، به پایین‌ترین سطح قیمتی در این سال یعنی 67 دلار رسید. کاهش جهانی قیمت نفت خام سبب شد اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و تولیدکنندگان غیرعضو (اوپک‌پلاس) توافق کنند افزایش تولید روزانه 180 هزار بشکه‌ای نفت در ماه اکتبر را برای دو ماه به تعویق بیندازند تا مانع کاهش بیشتر قیمت نفت شوند.
اما در روزهای آغازین پاییز 1403، عوامل ژئوپلیتیک باز هم سبب افزایش قیمت نفت ایران شد. ترور سید حسن نصرالله، دبیرکل جنبش حزب‌الله لبنان، اجرای عملیات وعده صادق 2 و تهدید رژیم صهیونیستی مبنی بر امکان هدف قرار دادن تأسیسات نفتی ایران، قیمت نفت سنگین ایران را از حدود 68 دلار به ازای هر بشکه به بیش از 76 دلار رساند، البته این بار نیز پس از گذشت چند روز و کاهش سطح تنش‌های منطقه‌ای، قیمت نفت ایران به سطوح قبلی بازگشت.
عدم آسیب به تأسیسات نفتی ایران در تجاوز هوایی رژیم صهیونیستی به حریم هوایی ایران در پنجم آبان 1403 سبب شد ریسک عرضه کم شود و قیمت نفت سنگین ایران نیز تا 69 دلار کاهش یابد.
بی‌تأثیر انتخاب ترامپ بر قیمت نفت ایران
با وجود مواضع خصمانه دونالد ترامپ در خصوص جلوگیری از صادرات نفت ایران و سابقه اعمال تحریم‌های ظالمانه اما پیروزی وی در شصتمین انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در پانزدهم آبان 1403، تأثیر چندانی بر قیمت نفت ایران نداشت و عرضه نفت سنگین ایران در آن مقطع زمانی تقریباً در همان محدوده قیمتی (69 تا 73 دلار به ازای هر بشکه) تداوم داشت.
در میانه آذر 1403، همزمان با کاهش ادامه‌دار روند قیمت‌های جهانی نفت، وزیران اوپک‌پلاس تصمیم گرفتند آغاز احیای تولید 2.2 میلیون بشکه در روز را از ژانویه سال 2025، به آوریل سال 2025 موکول کنند. این گروه همچنین اعلام کرد روندی تدریجی برای احیای تولید در نظر گرفته و این حجم را تا سپتامبر سال 2026 به بازار بازخواهد گرداند. تأخیر و احیای آهسته‌تر تولید نفت از سوی اوپک‌پلاس، به‌معنای آن بود که بازار در آینده مازاد عرضه کمتری خواهد داشت.
در اوایل زمستان 1403، «تصمیم اوپک‌پلاس مبنی بر تأخیر در افزایش تولید» و «تشدید تحریم‌های نفتی آمریکا علیه روسیه» سبب شد قیمت نفت ایران به تبعیت از روند قیمت‌های جهانی افزایش یابد تا جایی که در روز نخست بهمن 1403، قیمت نفت سنگین ایران به بیش از 78 دلار و 80 سنت رسید.
در ادامه اما این روند افزایشی به دلایل مختلفی همچون «درخواست ترامپ از اعضای اوپک برای کاهش قیمت نفت به‌عنوان یکی از پیش‌نیازهای توقف درگیری اوکراین و روسیه» و «احتمال ایجاد جنگ تجاری آمریکا با چین و اروپا» متوقف و حتی معکوس شد و در یازدهم بهمن قیمت نفت سنگین ایران به 72 دلار در ازای هر بشکه رسید.
در نهایت در ماه پایانی سال نیز قیمت نفت سنگین ایران همسو با قیمت جهانی نفت به‌دلیل «نگرانی درباره تأثیر تعرفه‌های وارداتی آمریکا بر رشد اقتصاد جهانی و تقاضای سوخت»، «اجرای برنامه تعدیل تدریجی هشت عضو ائتلاف اوپک‌پلاس» و «افزایش گمانه‌زنی‌ها در خصوص لغو احتمالی تحریم‌های واشینگتن علیه روسیه»، دوباره دچار افت محسوس شد، بر همین اساس، قیمت هر بشکه نفت سنگین ایران در اسفند 1403 بین 68 تا 70 دلار در نوسان بود.
نکته قابل توجه دیگر این است که در ماه‌های پایانی سال 1403 با تشدید تحریم‌های نفتی علیه ایران از سوی آمریکا، فاصله سنتی میان قیمت نفت برنت و قیمت نفت سنگین ایران کاهش یافت و سبب شد حتی در مقاطعی قیمت نفت ایران از برنت پیشی بگیرد.
اما در سال 1403، شاهد رویدادهایی مهمی همچون برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در تیر یا شهادت رئیس‌جمهوری وقت ایران، سید ابراهیم رئیسی در سانحه تلخ سقوط بالگرد در ورزقان در روز سی‌ام اردیبهشت بودیم که وقوع آنها تأثیر محسوسی بر قیمت نفت ایران نداشت.
به این ترتیب، مروری بر نوسانات قیمت نفت ایران در سال 1403 بار دیگر ثابت کرد عوامل سیاسی و ژئوپلیتیک هرچند در کوتاه‌مدت و در نوسانات مقطعی نقش پررنگی دارند اما در یک روند بلندمدت این عوامل مرتبط با عرضه و تقاضا هستند که مسیر بازار را تعیین می‌کنند، به همین دلیل با توجه به اهمیت قیمت نفت در اقتصاد ایران، ضروری است سیاست‌گذاران و کارشناسان اقتصادی، عوامل مربوط به بازار نفت را به‌طور مستمر مطالعه و بررسی کنند.