بزرگنمايي:

پیام ویژه - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رئیس‌جمهور دستور داد: تمامی ادارات کشور باید به پنل‌های خورشیدی مجهز شوند. “پزشکیان” تهدید کرد در تابستان به ادارات، برق داده نخواهد شد. مگر آنکه از پنل خورشیدی استفاده کنند.
بازار
“سازندگی” بررسی می‌کند: آیا اساساً این اتفاق، شدنی است یا نه؟
سعید خوش بین| هنوز فصل گرما به معنای واقعی شروع نشده که رئیس‌جمهور از قطع برق اداره‌های دولتی خبر داده و گفته: «تمامی ادارات باید به پنل‌های خورشیدی مجهز شوند. در تابستان برق به ادارات داده نخواهد شد و باید از پنل خورشیدی استفاده کنند». هنوز مشخص نیست آنچه مسعود پزشکیان مطرح کرده، اظهارنظر شخصی یا مصوبه‌ دولت است اما هرچه هست از وقوع یک انقلاب در زمینه انرژی خورشیدی در کشور خبر می‌دهد. اقلیم ایران دست‌کم 300 روز آفتابی به ما هدیه داده که برای تولید هزاران مگاوات برق پاک کفایت می‌کند اما احداث نیروگاه‌های خورشیدی به همین سادگی نیست؛ بخش خصوصی به خاطر دخالت‌های دولت بی‌انگیزه است، به دلیل تحریم‌های بین‌المللی سرمایه نداریم و نمی‌توانیم تکنولوژی وارد کنیم و از همه مهم‌تر اینکه هنوز تکلیف قیمت‌گذاری برق مشخص نیست. با وجود این مشکلات، آیا ناترازی برق با انرژی خورشیدی جبران می‌شود؟
معضل فصل گرم سال
ناترازی برق در ایران به‌ عنوان یکی از ابرچالش‌های اساسی بخش انرژی، سال‌هاست که اقتصاد، صنعت و زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار داده اما در سال‌های گذشته و احتمالاً امسال شدت بیشتری گرفته است. این ابرچالش که ناشی از عدم تعادل میان تولید و مصرف برق است در فصول گرم سال به دلیل افزایش تقاضا برای سرمایش و در فصول سرد به دلیل محدودیت تامین سوخت نیروگاه‌ها شدت بیشتری می‌یابد. اظهارات اخیر آقای پزشکیان مبنی بر الزام ادارات دولتی به استفاده از پنل‌های خورشیدی و قطع برق شبکه برای این ادارات در تابستان، نشانه‌ای از برنامه دولت برای حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی، به‌عنوان راهکاری برای جبران ناترازی برق است. اما آیا این رویکرد می‌تواند به‌ طور موثری ناترازی برق را رفع کند؟ پاسخ به این پرسش نیازمند بررسی ظرفیت‌های انرژی خورشیدی در ایران، موانع موجود در توسعه آن و الزامات تحقق این هدف است.
قاعدتاً تجهیز ادارات به پنل‌های خورشیدی، علاوه بر کاهش فشار بر شبکه برق، می‌تواند به ‌عنوان الگویی برای بخش خصوصی و خانوارها مدنظر قرار گیرد. با این حال این سیاست به ‌تنهایی نمی‌تواند ناترازی 20 هزار مگاواتی را در کوتاه‌مدت جبران کند زیرا مصرف برق ادارات تنها بخش کوچکی از کل تقاضای برق کشور را تشکیل می‌دهد. برای تاثیرگذاری واقعی، این سیاست باید با برنامه‌های جامع‌تری برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس بزرگ و تشویق خانوارها و صنایع به استفاده از پنل‌های خورشیدی همراه شود. چنانکه اشاره شد، ایران از نظر جغرافیایی و اقلیمی، یکی از مستعدترین کشورهای جهان برای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی است. با بیش از 300 روز آفتابی در سال و میانگین تابش خورشیدی بالا در بسیاری از مناطق، کشور ما ظرفیت تولید 50 تا 60 هزار مگاوات برق از طریق نیروگاه‌های خورشیدی را دارد.
این ظرفیت عظیم در مقایسه با ناترازی کنونی برق که حدود 20 هزار مگاوات است، نشان‌دهنده اهمیت انرژی خورشیدی برای نیازهای کشور است. علاوه بر این انرژی خورشیدی به‌ عنوان منبعی پاک و پایدار، نه‌تنها می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد بلکه با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به بهبود وضعیت زیست‌محیطی نیز کمک می‌کند.
با وجود این ظرفیت بزرگ، توسعه انرژی خورشیدی در ایران با موانع متعددی مواجه است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، محدودیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری است. احداث نیروگاه‌های خورشیدی، به‌ویژه در مقیاس بزرگ، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان برای تأمین تجهیزات، نصب پنل‌ها و زیرساخت‌های انتقال برق است. در شرایطی که اقتصاد ایران تحت فشار تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد، تامین این منابع مالی، چه از طریق بودجه دولتی و چه از طریق جذب سرمایه‌های خارجی با دشواری‌های جدی مواجه است. تحریم‌ها همچنین دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و تجهیزات باکیفیت را محدود کرده‌اند به ‌طوری‌ که بسیاری از شرکت‌های داخلی مجبور به واردات پنل‌ها و اینورترها از کشورهایی مانند چین هستند که این فرآیند نیز با مشکلات ارزی و لجستیکی همراه است.
اما موضوع این است که موانع ساختاری و سیاست‌گذاری اجازه سرمایه‌گذاری در این بخش را نمی‌دهد. بخش خصوصی که می‌تواند نقش کلیدی در توسعه انرژی خورشیدی ایفا کند به دلیل دخالت‌های دولتی، بروکراسی پیچیده و عدم تضمین بازگشت سرمایه، انگیزه کافی برای ورود به این حوزه را ندارد. صدور مجوزهای لازم برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی اغلب زما‌نبر و پرهزینه است و سیاست‌های ناپایدار در زمینه خرید تضمینی برق تولیدی، اعتماد سرمایه‌گذاران را کاهش داده است. علاوه بر این، نبود برنامه‌ریزی منسجم و بلندمدت برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، نشان‌دهنده ضعف در سیاست‌گذاری است.
استفاده از انرژی خورشیدی در سطح ادارات دولتی، همان‌طور که رئیس‌جمهور پیشنهاد داده، می‌تواند گام اولیه‌ای برای ترویج این فناوری باشد. مصوبه سال 1395 هیات وزیران که ادارات دولتی را ملزم به تامین 20 درصد از برق مصرفی خود از منابع تجدیدپذیر می‌کرد، نشان‌دهنده توجه قبلی دولت حسن روحانی به این مساله مهم است اما عدم اجرای موثر این مصوبه، ضرورت نظارت و ضمانت اجرایی قوی‌تر را برجسته می‌کند.
اما سوال این است که دولت چگونه می‌تواند منابع مالی مورد نیاز را برای تولید انرژی خورشیدی تامین کند؟ قاعدتاً یکی از راهکارهای پیشنهادی برای غلبه بر موانع مالی، ارائه تسهیلات بانکی با بازپرداخت بلندمدت به خانوارها و سرمایه‌گذاران است. این تسهیلات می‌تواند هزینه اولیه نصب پنل‌های خورشیدی را کاهش دهد و انگیزه مشارکت را افزایش دهد. همچنین اصلاح تعرفه‌های برق و منطقی کردن قیمت‌ها می‌تواند به مدیریت مصرف و کاهش فشار بر شبکه کمک کند. در حال حاضر، پایین بودن قیمت برق در ایران، که به دلیل یارانه‌های انرژی است، یکی از عوامل تشدید ناترازی است، زیرا انگیزه‌ای برای بهینه‌سازی مصرف یا سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد نمی‌کند. تجربه کشورهای اروپایی، که پس از بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین به‌ طور گسترده به انرژی‌های تجدیدپذیر روی آوردند و توانستند مصرف گاز خود را به‌ طور قابل‌توجهی کاهش دهند، نشان‌دهنده اهمیت سیاست‌گذاری هدفمند و سرمایه‌گذاری در این حوزه است.
اما پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا طرح مطرح شده توسط رئیس‌جمهوری، قابلیت اجرا در منازل مسکونی را هم دارد؟
درحال حاضر هزینه نصب یک پنل خورشیدی با ظرفیت تولید 5 کیلووات برق که برای تامین نیاز یک خانوار متوسط کافی است حدود 150 میلیون تومان برآورد می‌شود.
از منظر فنی، نصب پنل‌های خورشیدی در خانه‌ها، به‌ویژه در ساختمان‌های جدید، امکان‌پذیر است. یک سیستم خورشیدی خانگی با ظرفیت 5 کیلووات که برای تامین نیاز برق یک خانوار متوسط کافی است، فضای نسبتاً محدودی (حدود 25 تا 30 مترمربع) روی پشت‌بام نیاز دارد. این سیستم می‌تواند بخش قابل‌ توجهی از مصرف برق خانگی ازجمله روشنایی، وسایل برقی و سیستم‌های سرمایشی را تامین کند. در صورت اتصال به شبکه، مازاد برق تولیدی می‌تواند به دولت فروخته شود که این اتفاق از طریق قراردادهای خرید تضمینی برق توسط وزارت نیرو امکان‌پذیر است. همچنین در مناطق دورافتاده یا در شرایط قطعی برق، سیستم‌های مستقل از شبکه با باتری‌های ذخیره‌ساز می‌توانند پایداری تامین برق را تضمین کنند. با توجه به اینکه بخش خانگی حدود 35 درصد از کل مصرف برق کشور را به خود اختصاص می‌دهد، گسترش استفاده از پنل‌های خورشیدی در خانه‌ها می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر کاهش ناترازی برق داشته باشد.
در نهایت، جبران ناترازی برق با انرژی خورشیدی در ایران، اگرچه از نظر فنی و اقلیمی امکان‌پذیر است اما به مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ و بلندمدت نیاز دارد. رفع موانع مالی و ارزی، تسهیل مشارکت بخش خصوصی، بهبود سیاست‌گذاری و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید و انتقال برق خورشیدی، ازجمله الزامات کلیدی هستند. اظهارات رئیس‌جمهور می‌تواند نقطه شروعی برای یک تحول در بخش انرژی باشد اما تحقق این هدف مستلزم تبدیل این ایده به یک برنامه اجرایی با ضمانت‌های قوی است. بدون این اقدامات، انرژی خورشیدی، با وجود پتانسیل عظیم خود، نمی‌تواند به‌تنهایی ناترازی برق را جبران کند و نظام حکمرانی همچنان با چالش‌های انرژی دست‌به‌گریبان خواهد بود.