بزرگنمايي:

پیام ویژه - اکو ایران / آیا تغییر ساعت روز در ایران می‌تواند مصرف برق را بهینه کند؟ مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی تهران به این سوال پاسخ داده است.
طبق گزارشی که مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی تهران آن را منتشر کرده، سیاست تغییر ساعت رسمی که با عنوان «ساعت تابستانی» شناخته می‌شود، نخستین‌بار در جریان جنگ جهانی اول و به‌منظور کاهش مصرف سوخت و بهره‌برداری بهتر از نور طبیعی در کشورهای صنعتی اجرا شد. این سیاست در ایران نیز از سال 1355 تاکنون به‌طور متناوب مورد استفاده قرار گرفته و گاه نیز متوقف شده است. هدف اصلی آن، کاهش مصرف انرژی با استفاده حداکثری از نور روز و مدیریت بار شبکه در ساعات اوج مصرف عنوان می‌شود. این سیاست، چه پیامدهای مثبت یا منفی از خود بر جای گذاشته است؟
تأثیر جغرافیا و یافته‌های متناقض
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی تهران، شواهد جهانی نشان می‌دهد کارایی این سیاست به‌شدت به موقعیت جغرافیایی کشورها وابسته است. کشورهایی با عرض جغرافیایی بالا، به دلیل روزهای بلندتر در تابستان، معمولاً از صرفه‌جویی قابل توجه‌تری در انرژی برخوردار می‌شوند. در مقابل، مناطق نزدیک به استوا نه تنها از این سیاست بهره‌مند نمی‌شوند، بلکه گاه با افزایش مصرف انرژی مواجه هستند. بررسی 162 مطالعه بین‌المللی در قالب یک فراتحلیل در سال 2016 حاکی از آن بود که صرفه‌جویی خالص ناشی از تغییر ساعت رسمی، به‌طور میانگین نزدیک به صفر بوده و نتایج آن به‌طور محسوسی تحت تأثیر روش‌شناسی مطالعات و کیفیت داده‌ها قرار دارد.
در ایران نیز مطالعات نتایج متناقضی ارائه داده‌اند. طبق بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس (1386) و شرکت برق منطقه‌ای تهران (1385)، تغییر ساعت رسمی منجر به کاهش 200 مگاواتی در پیک شامگاهی و 27 مگاواتی در پیک نیمروزی شده است. از این منظر، چنین مداخله‌ای می‌تواند نقش مؤثری در جلوگیری از خاموشی‌های گسترده ایفا کند. اما در مقابل، پژوهش‌هایی چون پایان‌نامه‌ای از دانشگاه صنعتی شریف (1402) نشان می‌دهد که اگرچه اوج بار شبکه 1.9 درصد کاهش می‌یابد، اما مصرف کل برق 0.7 درصد افزایش پیدا می‌کند. دلیل اصلی این افزایش، جابه‌جایی الگوی مصرف به ساعات ابتدایی روز عنوان شده است.
نقش تفاوت‌های اقلیمی و الزامات سیاست‌گذاری
بر اساس گزارش اتاق ایران، با در نظر گرفتن اغلب مطالعات انجام شده می‌توان گفت که تأثیر جغرافیایی تغییر ساعت رسمی در داخل کشور نیز چشمگیر است. کاهش مصرف انرژی در استان‌های شمالی، غربی و مرکزی با تراکم جمعیتی بالا، محسوس‌تر از استان‌های جنوبی و شرقی کشور بوده است. در مناطق گرمسیری مانند اهواز و بندرعباس، مطالعات شبیه‌سازی نشان داده‌اند که تغییر ندادن ساعت رسمی می‌تواند به کاهش مصرف انرژی سرمایشی کمک کند.
در تازه‌ترین اظهارنظر رسمی، مدیرعامل شرکت توانیر در فروردین 1404 اعلام کرد اجرای این سیاست در سال جاری موجب صرفه‌جویی هزار مگاواتی در مصرف برق شده است؛ معادل توان تولیدی یک نیروگاه اتمی. این آمار اهمیت بالای مدیریت پیک بار در شبکه برق کشور را مورد تأکید قرار می‌دهد.
با وجود این شواهد، اختلاف در نتایج مطالعات همچنان پابرجاست. این اختلافات ناشی از عواملی چون تنوع اقلیمی، تفاوت در الگوهای مصرف انرژی، رشد استفاده از سیستم‌های سرمایشی و ارتقای فناوری‌های بهینه‌ساز انرژی عنوان می‌شود. کارشناسان تأکید دارند که ارزیابی مؤثرتر سیاست تغییر ساعت رسمی، مستلزم مطالعات جامع‌تر است؛ مطالعاتی که تمامی مصارف انرژی از روشنایی تا حمل‌ونقل و سرمایش را در بر گیرد و ویژگی‌های خاص هر منطقه را لحاظ کند.
با توجه به وضعیت شکننده تراز انرژی در کشور، تمرکز بر کاهش مصرف در ساعات اوج بار ضرورتی انکارناپذیر است. از این‌رو، اجرای سیاست تغییر ساعت رسمی در نیمه نخست سال می‌تواند به‌عنوان ابزاری مکمل در کنار تدابیری نظیر تنظیم ساعات کاری، بهینه‌سازی مصرف در ساختمان‌ها و آگاه‌سازی عمومی، به بهبود وضعیت شبکه کمک کند حتی اگر با افزایش جزئی در مصرف کل انرژی همراه باشد.
بازار