پیام ویژه - فارس / عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگو با فارس تأکید کرد که تنها حذف تعرفه‌ها کافی نیست و برای توسعه تجارت آزاد با روسیه، باید موانع غیرتعرفه‌ای نیز به طور جدی برطرف شود.
موافقت‌نامه تجارت آزاد میان جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از تاریخ 25 اردیبهشت 1404 به‌صورت رسمی لازم‌الاجرا شده است. این موافقت‌نامه که نخستین تجربه جامع و ساختارمند جمهوری اسلامی ایران در تعامل با یک بلوک اقتصادی بزرگ به شمار می‌رود، بیش از 80 درصد کالاهای مبادلاتی میان دو طرف را تحت پوشش کاهش یا حذف تعرفه‌های گمرکی قرار داده و از منظر اقتصادی، حقوقی و راهبردی دارای اهمیتی ویژه است. همچنین لایحه توافق جامع راهبردی ایران و روسیه نیز به مجلس شورای اسلامی ارائه شده و در مسیر تصویب قرار دارد.در این زمینه، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم با کامبیز میرکریمی، عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه، تا درباره روند مبادلات تجاری، ظرفیت‌ها و چالش‌های موجود در روابط اقتصادی میان دو کشور، به‌ویژه در سایه اجرای توافق تجارت آزاد، اطلاعات بیشتری کسب کنیم.
بازار

میرکریمی با اشاره به روند باثبات رشد تجارت میان ایران و روسیه، اجرای گام‌به‌گام توافق‌نامه از سال 1998 را نقطه شروع تحول در مناسبات اقتصادی دو کشور دانست. به گفته او، صادرات ایران به روسیه در سال گذشته برای نخستین‌بار از مرز یک میلیارد دلار عبور کرده و با توجه به صفر شدن تعرفه‌ها از سوی روسیه، روند جهش صادرات ادامه‌دار خواهد بود.او تنوع کالایی صادرات ایران را نشانه ورود بخش خصوصی و شرکت‌های متوسط به عرصه صادرات دانست و تاکید کرد که مهم‌ترین چالش، ناترازی ارزی، نرخ ارز چندگانه، و ضعف زیرساخت‌های لجستیکی است.وی استفاده از ارزهای ملی را مشروط به رفع ناترازی و نزدیک شدن نرخ رسمی و بازار آزاد عنوان کرد و تاکید کرد که زیرساخت‌های بانکی و فنی برای این امر فراهم است. همچنین هشدار داد که با حذف تعرفه‌ها، موانع غیرتعرفه‌ای نظیر بهداشت، قرنطینه و استاندارد بیشتر نمایان خواهد شد و باید برای آن آمادگی داشت.متن کامل مصاحبه در ادامه آمده است:
روند باثبات رشد تجارت ایران و روسیه
فارس: با توجه به توافقات متعدد ایران و روسیه در حوزه تجارت آزاد، آیا حجم مبادلات تجاری در ماه‌های اخیر رشد داشته یا کاهش؟ آمارهای فعلی چه می‌گویند؟ آیا در حوزه صادرات ایران به روسیه، تنوع کالایی دیده می‌شود یا همچنان محدود به اقلام خاصی است؟میرکریمی: اتفاقاً تنها حوزه‌ای که می‌توانیم یک روند باثبات را برای رشد تجارت طی کرده است همین حوزه ایران و روسیه است و مهم‌ترین آن موافقتنامه تجاری است که از سال 1998 البته به شکل گام به گام و نه یک‌شبه اجرا شده است. از آن سال چه کالاهایی که از روسیه به ایران وارد می‌شود و چه کالاهایی که از ایران به روسیه می‌رسد، مشمول تخفیف تعرفه‌ای 50 تا 70 درصد شده‌اند. البته باید گفت که روس‌ها بیشتر تخفیف داده‌اند. اقلام مهم در خصوص تعرفه‌های صادراتی ایران تا صفر درصد هم بوده است.ما دو سه سالی بود که صادراتمان حدود 260 تا 270 میلیون دلار بود. در اوج آن ما زیر 500 میلیون دلار صادرات داشتیم، اما همان سال اول اجرای توافقنامه تجارت آزاد در سال 1998 یک جهش بالای 60 درصد رخ داده است و به 400 و خرده‌ای میلیون دلار می‌رسد. سال بعد که اوج کرونا و بعد از آن فتنه‌های مربوط به سال 1400 بود از 500 میلیون دلار عبور کرد و سال قبل هم برای نخستین بار در تاریخ صادرات ایران از یک میلیارد دلار عبور کرد.
«بازار 600 میلیارد دلاری روسیه؛ ایران تنها یک میلیارد دلار سهم دارد»
فارس: به نظر شما چشم‌انداز رسیدن حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه به 20 میلیارد دلار تا چه زمانی محقق می‌شود؟میرکریمی: این اتفاق شدنی است. ما می‌گوییم بازار 600 میلیارد دلاری، یعنی حجم مبادلات تجاری روسیه با سایر کشورها به این میزان می‌رسد. روسیه 300 میلیارد دلار واردات دارد و تا 320 تا 370 میلیارد دلار هم رسیده است. بنابراین یک بازار بزرگ با پتانسیل 600 میلیارد دلاری در نظر بگیرید که ما فعلاً فقط یک میلیارد دلار از آن را تصاحب کرده‌ایم. نکته مهم اینکه غیر از اقلام سنتی و قدیمی و غذایی که از پیش به روسیه صادر می‌شده و حدود 50-60 درصد از میزان صادرات ایران را تشکیل می‌دهد، 40 درصد کالای نوآورانه با ارزش افزوده بالاست، کالاهایی است که بخش خصوصی به روسیه صادر می‌کند.عمده صادرات سنتی ما به کشورهای اروپایی و حالا به چین و هند و... محصولات پتروشیمی و بر پایه نفتی مانند پروپان بوده که توسط شرکت‌های دولتی صادر می‌شود. این کالاها عمدتاً ارزآور هستند اما اشتغال‌آفرین نیستند. درست است که اقلام بزرگی محسوب می‌شوند اما منابع تأمین ما شمرده می‌شوند. اما صادرات ما به روسیه توسط شرکت‌های SMEها (شرکت‌های متوسط) در حال انجام است.
امکانات لجستیکی کافی نیست
فارس: مهم‌ترین انتقاد بخش خصوصی در خصوص سرمایه‌گذاری و راهبردهای مربوط به افزایش مبادلات تجاری چیست؟میرکریمی: مهم‌ترین انتقاد بخش خصوصی مربوط به نرخ ارز است. ما در داخل تورم داریم اما در سطح مرجع رسمی سرکوب شده است. در بازار آزاد نرخ ارز با توجه به تورم افزایش می‌یابد اما ما یک نرخ رسمی برای ارز داریم. کسانی که بخواهند در این بازار رسمی ارز چیزی را صادر کنند نمی‌توانند با صادرکننده‌ای رقابت کنند که با کارت بازرگانی یک‌بار مصرف محصولش را به روسیه می‌فرستد و ارز را در بازار آزاد می‌فروشد. از همین‌رو صادرکننده ایرانی نمی‌تواند با او رقابت کند. شرایط رقابت یکسان برای توسعه تجارت و اقتصاد بسیار با اهمیت است و این یکی از چالش‌هاست که البته باید گفت مهم‌ترین چالش است.مسئله دیگری که بخش خصوصی مطرح می‌کند امکانات لجستیکی ناکافی است. سرمایه‌گذاری‌های زیادی در بخش لجستیک انجام شده است اما پاسخگوی این جهش نبوده است. از جمله سرمایه‌گذاری‌ها این بود که راه‌آهن روسیه از مسیر آذربایجان به خاک ایران رسیده، دیگر اینکه تعداد زیادی کشتی در مسیر دریای خزر خریداری شده، چه از سمت ایران و بخش خصوصی ایران و چه از سمت روسیه. تعداد کامیون‌های زیادی وارد این حوزه شده‌اند. این‌ها در مسیر حمل‌ونقلی بین ایران و روسیه راه‌اندازی شده اما برای مثال تعداد کامیون‌ها کافی نیست.تعداد پست‌های گمرکی در مرز ایران و آذربایجان و مرز آذربایجان و روسیه بیشتر شده، فعالیت آن‌ها به‌طور شبانه‌روزی و 24 ساعته و مجهزتر شده. بزرگراه‌های خیلی خوب در مسیر کریدور شمال-جنوب در سمت آذربایجان و داغستان ایجاد شده، در حالی که تا چند سال پیش مسیر به‌شدت بد و طولانی بود اما حالا راه کوتاه‌تر شده و من خودم به عینه شاهد بوده‌ام.
لزوم مذاکره با کشورهای شرق دریای خزر برای تسهیل امور لجستیک
اما لازم است که در شرق دریای خزر پنج جمهوری آسیای میانه هم در مسیر لجستیک قرار گیرند و آن‌ها نیز کارهای لجستیک را تسهیل کنند. با آن‌ها هم باید مذاکرات لازم انجام شود تا از پتانسیل‌هایی که در شرق دریای خزر وجود دارد در مسیر چابهار به شرق دریای خزر حتماً استفاده شود.مسیر ریلی رشت-آستارا هم در شبکه ریلی که به روسیه وصل می‌شود، باید ساخته شود. در مسیر ریلی ما معطل همین مسیر هستیم. شرکت روسی برای سرمایه‌گذاری در این زمینه اعلام آمادگی کرده اما متأسفانه ما طی سال‌های گذشته در حوزه سرمایه‌گذاری از سمت روسیه شاهد چیزی نبوده‌ایم.روسیه فاینانس‌های محدودی انجام داده اما یک مقدار کُند بوده است. اما به نظر می‌رسد این موضوع وام دادن روسیه برای این مسیر ریلی برای روسیه مهم است و آن را عملی کنند. البته مشکلات دیگری در خصوص احداث این قطعه ریلی وجود دارد از جمله بحث تملک اراضی که کارهایی در این خصوص توسط دولت در دست انجام است. با وجود اینکه برنامه‌هایی برای احداث راه‌آهن هوایی در این مسیر مطرح شده چون زمین‌ها گران شده، اما هیچ چیز عملی نشده. به هر حال عملیاتی شدن اجرای پروژه راه‌آهن رشت-آستارا پروژه‌ای طولانی است یعنی در سال جاری احتمال اجرایی شدن این پروژه وجود ندارد.در هر صورت از 25 اردیبهشت سال جاری 1404 روس‌ها برای صفر کردن تعرفه‌ها اعلام آمادگی کردند، یعنی از روز پنج‌شنبه گذشته توافق آزاد تجاری ایران و اوراسیا عملیاتی شد. از سمت ایران باید گواهی مبدأ نمونه مهر و امضا اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور به طرف روس ارسال شود تا بتوانند آن را عملیاتی کنند. بالای 78 درصد کالاها تعرفه واردات آن صفر می‌شود، از همین رو روند جهش صادرات ایران کماکان ادامه خواهد داشت.
فارس: با توجه به تحریم‌های گسترده، آیا استفاده از ارزهای ملی (ریال و روبل) یا ارزهای جایگزین در مبادلات ایران و روسیه به‌طور واقعی اجرایی شده است؟میرکریمی: روابط بانکی میان ایران و روسیه وجود دارد، فقط یک ناترازی جدی داشتیم که استفاده از پول‌های ملی را سخت می‌کرد. ما در ایران همیشه سه برابر میزان صادرات به روسیه، از روسیه وارد می‌کردیم؛ اما این روند به‌تدریج در حال حرکت به سمت تراز شدن است. یعنی در حالی که ما سال گذشته حدود یک میلیارد دلار صادرات داشتیم، در حدود 1.7 میلیارد دلار واردات داشته‌ایم. وقتی این ناترازی از بین برود، دسترسی به پول‌های ملی هم راحت‌تر انجام می‌شود.برای مثال یک واردکننده ایرانی اگر روبل بخواهد، این ارز به میزان کافی موجود نیست. اما وقتی صادرات ما افزایش پیدا کند و ما در همین شبکه بانکی به سمت ارز تک‌نرخی برویم، دیگر صادرکننده ارز خود را از شرکت روسی به دلار در دبی دریافت نمی‌کند که با ریسک و خطر هم همراه است، بلکه در همان روسیه روبل را تحویل می‌گیرد.بنابراین تک‌نرخی شدن ارز برای استفاده از ارزهای ملی خیلی مهم است. اگر ما به همین سمت برویم، حالا شاید کاملاً تک‌نرخی نشود اما با حاشیه پنج رقم یا درصد، بازار آزاد با بازار رسمی مطمئناً صادرکننده استقبال می‌کند و از مسیر مطمئن و رسمی ارز خود را به ریال تبدیل می‌کنند و آن روبل در اختیار واردکننده قرار می‌گیرد که بتواند اعتبار اسنادی باز کند و به‌صورت مطمئن اقلام خود را از روسیه وارد کند.
تک‌نرخی شدن ارز از مهم‌ترین زیرساخت‌های مورد نیاز برای افزایش مبادلات
فارس: چه زیرساخت‌های دیگری برای افزایش مبادلات تجاری لازم است؟میرکریمی: در خصوص فراهم شدن زیرساخت‌های لازم برای افزایش مبادلات تجاری، بحث تک‌نرخی شدن ارز بسیار مهم است. سیاست دولت فعلی بر همین است کما اینکه سیاست دولت قبلی هم بوده، اما مسأله‌ای است که فقط به دولت مربوط نمی‌شود. بانک مرکزی و مجلس هم باید همراهی کنند. یک زمان ممکن است بازار رسمی نرخ را بالاتر ببرد اما در بازار آزاد قطعاً نرخ کمی پایین خواهد آمد. زمانی که محدودیت‌های واردات حذف شود و همه بتوانند وارد مجاری رسمی به‌جای غیررسمی شوند، بدین ترتیب فشار بر بازار آزاد کم و نرخ ارز پایین می‌آید. این امر یک همت عالی می‌خواهد که محقق شود، البته که برخی اصلاحات شجاعت لازم دارد.در حال حاضر از پول‌های محلی در مبادلات میان ایران و روسیه استفاده می‌شود و این امر جاری است. اما کسانی از این شیوه استفاده نمی‌کنند. یکی صادرکنندگانی هستند که کارت بازرگانی یک‌بار مصرف دارند و ترجیح می‌دهند پول صادرات را از مشتری روس به شکل درهم یا دلار در کشوری ثالث، مثلاً در دبی امارات، تحویل بدهد.واردکننده‌ای هم که می‌خواهد در سامانه نیما ثبت سفارش کند، اولویتش ارز روبل است، اما چون روبل به اندازه کافی وجود ندارد، از همین‌رو به ارزهای موجود در کشورهای دیگر رجوع می‌کنند. بنابراین علت استفاده نشدن کامل از ارزهای محلی در مبادلات تجاری بین ایران و روسیه در ناترازی بین صادرات و واردات است که البته در حال تمایل به سمت تراز شدن پیش می‌رود. علت دوم هم فاصله قیمتی بین ارز رسمی با ارز بازار آزاد است. وگرنه زیرساخت‌ها فراهم است.
ما چیزی که به آن تشویق می‌کنیم این است که شرکت‌های ایرانی در نمایشگاه‌های تخصصی بین‌المللی محصولات خود را ارائه دهند و بازاریابی کنند. البته هزینه‌های بازاریابی در روسیه گران است. هزینه‌ای را اتاق بازرگانی ایران و روسیه تصویب کرد. سال گذشته در دو نمایشگاه بین‌المللی پلاستیک و صنایع پایین‌دستی پلاستیک، یارانه به شرکت‌ها پرداخت کرد. همین قضیه در مورد شرکت‌های صنایع غذایی نیز صدق می‌کند. امسال می‌خواهیم وارد حوزه‌های جدیدی شویم: بحث پوشاک، صنایع پزشکی و دکوراسیون داخلی که باید شرکت‌ها را تشویق کرد و با پذیرش هزینه‌های بازار تبلیغات در روسیه بتوانند وارد بازار روسیه شوند، مخصوصاً در این مقطع که بسیاری از برندهای بین‌المللی از جمله ترکیه از بازار روسیه خارج شده‌اند و این امر می‌تواند به صادرات ایران کمک کند.به هر حال امسال، سالی است که باید از فرصت‌ها برای افزایش مبادلات تجاری بین ایران و روسیه استفاده شود و ما در اتاق بازرگانی برنامه متحد و منسجمی برای بازاریابی شرکت‌های ایران در زمینه صادرات به روسیه در دست اجرا داریم.
مشکلات گمرکی و استاندارها
فارس: وضعیت ارتباط بانک‌های ایرانی با سامانه SPFS روسیه (جایگزین سوئیفت) چگونه است؟میرکریمی: بله، بانک‌های ایران اکثراً رابطه دارند؛ بانک شهر، بانک پاسارگاد، بانک ملی که از قدیم با بانک‌های بزرگ روسیه ارتباط داشته است.
فارس: آیا مشکلات گمرکی یا تأخیر در مرزها همچنان مانع تجارت روان هستند؟میرکریمی: در خصوص مشکلات گمرکی و بحث استانداردها، پارامترهایی در توافقنامه تجارت آزاد پیش‌بینی شده است اما سخت‌گیری‌ها کماکان باقی است. مثلاً در حوزه صادرات ایران به روسیه، سخت‌گیری‌ها به قوت خود باقی است. وقتی موانع تجارت تعرفه‌ای برداشته می‌شود، موانع غیرتعرفه‌ای مانند استاندارد، بهداشت و قرنطینه خودش را بیشتر نشان می‌دهد و سخت‌گیری‌ها بیشتر خواهد شد. مثلاً در حوزه لبنیات که ایران به پنجمین تأمین‌کننده و صادرکننده لبنیات به روسیه شناخته شده بود، همین که در زنجیره تولید لبنیات در ایران کاملاً تحت کنترل سازمان دامپزشکی نبوده است، صادرات شرکت‌های لبنیاتی به روسیه ممنوع شده است.از همین‌رو وظیفه سازمان‌های دیگر مانند سازمان دامپزشکی و سازمان قرنطینه نباتی است که مثلاً سموم را به ثبت برسانند یا مثلاً ما در توزیع کود سیاست غلطی داریم. مثلاً در کود اوره، به قدری ارزان در بین کشورهای اطراف توزیع می‌شود. کودی که ایران 400 دلار صادر می‌کند، در حال حاضر در ایران با نرخ 70 دلار توزیع می‌شود که این هم تازه به این نرخ رسیده، قبلاً که 7 دلار بوده از این کود استفاده زیادی می‌شود که به موقعیت صادرات لطمه می‌زند.در حالی که اگر بخواهیم صادرات‌محور باشیم باید به این مسائل، یا مثلاً به مسئله بذر و سموم مورد استفاده اهمیت دهیم و این الزامات را در خصوص این مسائل رعایت کنیم.