پیام ویژه -

بر اساس گفته طیبه سیاوشی، لیلا ارشد و مهران بهنیا شرایط سخت کرونایی بر اشتغال و شرایط اجتماعی زنان چیره شده است
لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار
کرونا از همان ابتدا بر آتش بحران‌های بسیاری دمید و موجب شد نه‌تنها مشکلات گذشته با شدت بیشتر بسط پیدا کنند بلکه زمینه را برای بروز و ظهور مشکلات جدیدی مهیا کرد. هرچند این بیماری زندگی تمام زنان و مردان جامعه را احاطه کرده است اما برخی معتقد هستند که زنان بیش از دیگران با مصایب دوران کرونایی دست‌و‌پنجه نرم ‌می‌کنند؛ چرا که زنان در روزگار پیش از کرونا نیز با مشکلاتی همچون خشونت و بیکاری روبه‌رو بودند و شرایط جدید موجب شد تا آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی فرصت بیشتری برای عرض‌اندام در زندگی زنان جامعه پیدا کنند. برای پاسخ به این سؤال که «آیا زنان در دوران کرونا بیشتر آسیب دیده‌اند؟»، نظر لیلا ارشد (مددکار اجتماعی)، طیبه سیاوشی (نماینده سابق مجلس و مشاور معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور) و همچنین مهران بهنیا (پژوهشگر اقتصادی) را جویا شدیم و هر یک از این افراد با تکیه بر مطالعات حوزه تخصصی‌شان به این سؤال پاسخ دادند.
افزایش خشونت علیه زنان در دوران کرونا
طیبه سیاوشی ـ مشاور معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور

اهمیت موضوع تأثیر کرونا بر زندگی زنان جامعه موجب شد تا در شهریور‌ماه سال گذشته، گزارش‌های مرتبط با موضوع خشونت علیه زنان را مورد‌بررسی قرار‌دهیم. در این بازه زمانی 7ماهه- از اسفند98 تا شهریور99- گزارش‌هایی از مراکز مداخلات اجتماع‌محور و پلیس‌محور نظیر اورژانس اجتماعی به‌دست ما رسید. این گزارش‌ها از افزایش خشونت خانگی در سراسر ایران حکایت داشتند. همانطور که سایر کشورهای جهان با این مشکل روبه‌رو شدند و حتی سازمان بهداشت جهانی در گزارشی به آن اشاره کرده بود، ایران نیز با معضل افزایش خشونت علیه زنان در روزگار کرونا روبه‌رو شد. در این میان اتفاقاتی مانند بحث آموزش مجازی دانش‌آموزان، دورکاری والدین شاغل در کنار پیامدهای منفی اقتصادی کرونا موجب شد تا خانواده‌ها بیش از گذشته در کنار هم زمان بگذرانند. پیامدهای اقتصادی منفی ناشی از کرونا که به بحث اقتصاد خانواده مرتبط بود به افزایش خشونت خانگی زنان ختم شد. به‌دلیل گزارش‌هایی که در رابطه با افزایش خشونت خانگی به‌دست معاونت امور زنان رسید، ما در این معاونت تلاش کردیم تا از دستگاه‌های اجرایی برای ورود به این بحث دعوت کنیم. در همین راستا نشست‌هایی را با دفتر امور آسیب‌دیدگان سازمان بهزیستی و سازمان اورژانس اجتماعی برگزار کردیم و در این جلسات به موضوعاتی همچون افزایش کمی و خدمات کیفی خانه‌های امن پرداخته شد. متأسفانه در ایران به‌رغم تأکید بر حفظ حرمت زنان آسیب دیده است، شاهد هستیم که فرد دچارخشونت پشت در خانه می‌ماند اما خشونتگر در خانه؛ قانونی برای دفاع از فرد خشونت‌دیده وجود ندارد به همین دلیل تأکید بر اعلام وصول سریع‌تر لایحه تامین امنیت زنان از طرف مجلس شورای اسلامی وجود دارد. در رابطه با مراکز مداخلات اجتماع‌محور و همچنین مداخلات قضایی و پلیس‌محور باید این توضیح را ارائه داد که پیش از دولت یازدهم کمتر به این مراکز- اورژانس اجتماعی، خانه‌های امن، مراکز نگهداری برای دختران- توجه شده بود و بیشتر بر مداخلات سنتی، خانوادگی و نگاه کدخدامنشی تکیه می‌شد و تنها در بعضی از مواقع به مداخله پلیس و روند قضایی پرداخته می‌شد. در واقع یک مرحله مهم – که در ایران سابقه کوتاهی دارد- چندان مورد‌توجه قرار‌نمی‌گرفت اما امروز شاهد گسترش خانه‌های امن و اورژانس اجتماعی هستیم. هر چند فرهنگسازی در این حوزه آنچنان که باید و شاید شکل نگرفته است و افرادی که خشونت خانگی را تجربه می‌کنند، اطلاعات چندانی از خدمات و مداخلات اجتماع‌محور مانند اورژانس اجتماعی ندارند و حتی بسیاری از این افراد نمی‌دانند که باید با 123تماس بگیرند اما نباید فراموش کرد در سال‌های گذشته قدم‌های مفیدی برداشته شده‌است. در مدت اخیر ما شاهد رونمایی لایحه مداخلات برای کاهش آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه بحث خشونت خانگی بودیم و امیدواریم این لایحه هر چه سریع‌تر در کمیسیون‌های تخصصی دولت به تصویب برسد، راهی صحن علنی مجلس شود و به این ترتیب مجوز قانونی برای مداخلات اجتماع‌محور مهیا شود.
معاونت امور زنان و خانواده با توجه به افزایش خشونت علیه زنان به‌ویژه در روزگار کرونا در تلاش است تا در حوزه فرهنگسازی گام بردارد و بر این اساس از همکاری دستگاه‌های مختلف مانند معاونت اجتماعی پیشگیری از جرم قوه‌قضاییه، کانون وکلای دادگستری، وزارت کشور، نیروی انتظامی و... استفاده می‌کنیم.
در نهایت اگر بخواهیم به این سؤال جواب بدهیم که خشونت خانگی در ایام کرونا بیشتر شده است یا خیر؟ پاسخ مثبت است و تعداد تماس‌هایی که با اورژانس اجتماعی گرفته شده است، موید این نگاه است. در واقع بحث قرنطینه، گسترش فقر و... به معضل خشونت علیه زنان دامن زده و موجب آسیب بیشتر زنان جامعه شده است.
شلیک نهایی کرونا به زنان سرپرست خانوار
لیلا ارشد ـ مددکار اجتماعی

آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی کرونا قابل چشم‌پوشی نیست و در این میان نباید فراموش کرد که زنان نیز به‌عنوان عضوی از جامعه و خانواده با مشکلات بیشتری در دوران کرونا روبه‌رو شده‌اند؛ چرا که بیکاری مردان خانواده، تحصیل از راه دور فرزندان و... به شکل مستقیم باری را بر دوش زنان قرار‌داده و محدودیت‌هایی را ایجاد کرده‌است.
زنان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تحت‌تأثیر مشکلات دوران کرونا قرار‌گرفته‌اند. بنده به واسطه فعالیت‌هایم با زنان سرپرست خانواده در تعامل هستم، بسیاری از این زنان در گام‌های اول اشتغال و زندگی سالم بودند اما به‌دلیل هجوم کرونا نتوانستند مسیر خود را ادامه دهند. در واقع از بین رفتن مشاغلی مانند نظافت خانه، نگهداری از سالمندان، کار در تالارها و رستوران‌ها، دستفروشی و حتی زباله‌گردی موجب شد تا بخش زیادی از زنان سرپرست خانواده با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شوند.
بهتر است بگویم که بحران کرونا موجب شده است تا مشکلات این گروه از جامعه شدیدتر شود و این زنان در معرض آسیب‌های دیگری قرار بگیرند. شاید به جرأت بتوان گفت که کرونا شلیک نهایی به زنان سرپرست خانوار بود و موجب شد تا تمام تلاش این زنان برای سرپا ماندن و گذران زندگی از بین برود.
من به‌عنوان یک مددکار اجتماعی، مسائل اجتماعی را جدا از مشکلات اقتصادی نمی‌دانم و معتقد هستم زمانی که یک زن سرپرست خانواده شغل خود را از دست می‌دهد یا یک مرد خانواده بیکار ‌شود، زمینه برای افزایش آسیب‌های اجتماعی و خشونت فراهم می‌شود. در واقع مسائل اجتماعی و اقتصادی همچون یک زنجیره به یکدیگر متصل هستند. هر چند آمار دقیقی در این رابطه وجود ندارد اما بر اساس مشاهدات میدانی و تحلیل رفتار مراجعان، باید بگویم که از‌دست‌دادن شغل زنان سرپرست خانواده دردوره کرونا با افزایش مشکلات اجتماعی ارتباط دارد.
با یک نگاه کلی می‌توان گفت که شرایط اقتصادی ایجاد شده به واسطه کرونا، هر چند موجب بیکاری زنان و مردان شده است اما به‌دلیل جایگاه زنان در مدیریت بحران‌ خانه، این شرایط فشار بیشتری را بر دوش زنان خانواده قرار داده است.
سونامی کرونا در بازار کار زنان
مهران بهنیا ـ پژوهشگر اقتصادی

برای بررسی وضعیت اشتغال زنان در دوران کرونا بهتر است که نیم‌نگاهی به آمارها در دوران پیش از کرونا داشته باشیم. بازار کار زنان در اقتصاد ایران کوچک و محدود است و تنها 20درصد کل اشتغال و جمعیت فعال به زنان اختصاص یافته‌است. در سال‌های اخیر، رقمی نزدیک به 4میلیون نفر مربوط به اشتغال زنان بوده و نزدیک به 20میلیون شغل به مردان اختصاص یافته است. این نگاه کلی به ما می‌گوید که بازار اشتغال ایران تناسبی با اشتغال زنان ندارد و تنها 20درصد شغل‌های موجود مناسب زنان بوده است.
ناگفته نماند که این 20درصد زنان شاغل، بیشتر در بخش خدمات و کشاورزی فعال هستند و بدون مزد و حقوق کار می‌کنند. سهم کارکنان بدون مزد و حقوق در بین زنان بیشتر است، این کارکنان بیشتر در روستاها حضور دارند که فرزندان روی زمین پدری یا افراد خانواده در یک زمین مشترک، کشاورزی می‌کنند. هر چند این میزان رو به کاهش بوده است اما هنوز آمارها به ما می‌گویند که نسبت کارکنان بدون مزد و حقوق در بین زنان بیشتر است.
پدیده دیگری که لازم است در بازار کار زنان مورد‌توجه قرار‌بگیرد، بحث اشتغال ناقص است. منظور از این بحث این است که افرادی در هفته کمتر از 44ساعت - میزان قانونی- کار می‌کنند اما خودشان تمایل و امکان برای کار بیشتر را دارا هستند؛ در واقع شرایط بازار کار مانع افزایش ساعت کاری آنهاست. سهم افراد با اشتغال ناقص در بازار کار ایران به طور میانگین 12درصد است اما اگر این آمار را با تفکیک جنسیتی بررسی کنیم باید گفت که اشتغال ناقص در بین مردان تنها 5درصد است. در واقع اشتغال ناقص پدیده‌ای است که بیشتر معطوف به بازار کار زنان شده است.
از سوی دیگر نرخ بیکاری در زنان به‌خصوص زنان تحصیل کرده و جوان بالاست و در برخی از مناطق کشور شاهد نرخ بیکاری بالای 50درصد زنان تحصیل کرده و جوان هستیم.
از سوی دیگر با تکیه بر نتایج پژوهشی که انجام داده‌ام به این نتیجه رسیده‌ایم که ورود و خروج زنان به بازار کار بالاست و بر اساس برآوردی که ما داشته‌ایم باید گفت که 40درصد زنان فعال در بازار کار در فاصله زمانی یک‌ساله از بازار کار خارج می‌شوند و افراد جدید جای آنها را می‌گیرند. این اتفاق یک انتقال بزرگ است که در بازار کار زنان رخ می‌دهد و به‌عبارت دیگر زنانی که در بازار کار مشغول بودند به دلایل مختلف از بازار کار خارج می‌شوند و افراد جدیدی جای آنها را می‌گیرند. این جا به‌جایی در جامعه مردان شاغل بسیار کمتر است و رقمی حدود 15درصد بازار کار را شامل می‌شود. در این جامعه نیز مردان به‌دلیل بازنشستگی یا تحصیل از بازار کار خارج می‌شوند. این آمار نشان می‌دهد که بازار کار زنان یک بازار کار باثبات نیست.
باید بدانیم که نرخ مشارکت زنان در بازار کار، بسیار پایین است و یک عامل آن به شغل‌های موجود در بازار کار مربوط می‌شود و به‌عبارت دیگر می‌توان گفت که شغل‌های بازار کار چندان مناسب زنان نیست، در نتیجه ورود زنان به بازار کار هم کمتر بوده است. نرخ مشارکت زنان در بازار کار نزدیک به 13تا 15درصد است و این آمار ما را در دسته پایین‌ترین نرخ مشارکت زنان در بازار کار قرار داده است.
مجموعه این شرایط نشان از این واقعیت دارد که زنان در یک بازار کار کوچک و با ویژگی‌های خاص فعالیت می‌کنند. در این میان نباید فراموش کرد که از سال 94 به بعد بازار کار با اتفاقات جدیدی همراه شده است و ورود افراد جوان به‌خصوص متولدین دهه70 رخ داد و در این میان 50درصد ورودی‌های جدید به بازار کار را زنان تشکیل دادند. این اتفاق جدیدی در بازار کار بود و موجب شد نرخ مشارکت و اشتغال زنان افزایش پیدا کند. بنابراین از سال 94 تا انتهای سال 98– با کیفیتی که شرح آن رفت- نرخ اشتغال و نرخ مشارکت زنان افزایش پیدا کرده است.
این روند در سال 99یکباره قطع شد و کرونا را باید به‌عنوان عامل اصلی این اتفاق ذکر کرد. همان شغل‌هایی که در سال‌های گذشته شکل گرفت و بیشتر در حوزه خدمات و فاقد بیمه بود، در دوره کرونا با مشکل مواجه شد. در ابتدای صحبت‌ها به این موضوع اشاره کردم که بازار کار زنان از ثبات چندانی برخوردار نیست و حال به این وضعیت نامناسب، شرایطی را اضافه کنیم که زنان وارد شغل‌هایی شدند که به ذات ثبات زیادی نداشتند و حیاتشان به تقاضای روزانه مردم وابسته بود.
در این شرایط که به لحاظ ساختاری نااطمینانی وجود دارد و از سوی دیگر نیز مشاغل زنان وضعیت مناسبی ندارد، حضور کرونا موجب شد تا تقاضای مردم کاهش پیدا کند؛ این اتفاق برای بازار کار زنان ضربه بزرگی بود. بخشی از شغل‌هایی که در سال99 از بین رفتند در دسته مشاغلی قرار می‌گرفتند که از سال 94 ایجاد شده بودند. آمارها به ما می‌گویند که نزدیک به 60درصد مشاغل زنان که در فاصله زمانی 94تا 98ایجاد شده بودند، در سال 99 از بین رفتند؛ اگر 3فصل بهار، تابستان و پاییز 99 را درنظر بگیریم، متوجه می‌شویم از قضا در هر سه فصل حدود 50 تا 60درصد شغل‌های ازدست‌رفته به زنان تعلق داشته است. در فصل بهار حدود 50درصد، در فصل تابستان حدود 60درصد و در پاییز حدود 70تا 75درصد اشتغال ازدست‌رفته به زنان تعلق داشته است. کرونا یک سونامی عجیب را در بازار کار رقم زد و این سونامی بازار کار زنان را بیشتر تحت‌تأثیر قرار داد.
منبع: روزنامه همشهری