پیام ویژه - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
با فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام، تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها درباره مسیر پیش رو طی یک ماه آینده و گزینه‌ها و سناریوهای پیش رو شدت گرفته است. شماری از این تحلیل‌ها مبتنی بر این نکته بوده که غرب با فعال کردن اسنپ‌بک قماری را آغاز کرده که شاید نتواند پیروز آن شود. برخی تحلیلگران نیز عنوان کرده‌اند که بهترین رویکرد در چنین وضعیتی تاکید بر اهمیت دیپلماسی در میانه بحران‌های فعلی است.
قمار اروپایی
در تاریخ 28 اوت سه کشور اروپایی عضو برجام فرآیند مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل را روز پنج‌شنبه ششم شهریور آغاز کردند. وزرای خارجه تروئیکای اروپایی در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد از آغاز روند فعال‌سازی مکانیسم حل‌وفصل اختلافات در برجام خبر دادند. در ادامه این نامه تروئیکای اروپایی مدعی شدند که ایران 30 روز برای بازگشت به میز مذاکرات فرصت دارد.
جان کالابرس، نویسنده و تحلیلگر حوزه سیاست بین‌الملل، طی مقاله‌ای در موسسه خاورمیانه عنوان کرد که طی هفته‌های آتی مبارزه طولانی اروپا برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران بالاخره به ایستگاه سرنوشت‌ساز خود می‌رسد. وی در این یادداشت عنوان کرد که حمایت سریع آمریکا از اقدام تروئیکای اروپایی نشان از آن دارد که بروکسل تلاش دارد در زمینه پرونده هسته‌ای ایران، خود را به واشنگتن نزدیک کند. اروپا از این طریق می‌کوشد همچنان خود را در جریان مذاکرات هسته‌ای ایران نگاه دارد، خاصه با در نظر گرفتن این نکته که قابلیت این بلوک برای بهره‌مندی از اسنپ‌بک در تاریخ 18 آوریل به پایان می‌رسد و در نتیجه برای تروئیکا ابزار چندانی برای چانه‌زنی و اعمال فشار در این زمینه باقی نمی‌ماند.این در حالی است که در ماه سپتامبر ریاست شورای امنیت سازمان ملل بر عهده کره جنوبی خواهد بود که در قبال پرونده هسته‌ای ایران کشوری کمابیش بی‌طرف محسوب می‌شود. از سوی دیگر، کرسی ریاست این شورا از اول اکتبر در اختیار روسیه خواهد بود، امری که سبب خواهد شد تلاش‌های تروئیکا برای اعمال فشار به تهران با دشواری مواجه شود. بنابراین می‌توان چنین استدلال کرد که اعضای اروپایی برجام بنا دارند بیشترین استفاده را از فرصت یک‌ماهه موجود ببرند.
در آخرین تحولات در این زمینه، روز شنبه 8 شهریور، وزرای خارجه آلمان و فرانسه طی بیانیه‌هایی بار دیگر از احتمال بازگشت وضعیت فعلی به مسیر دیپلماسی خبر دادند. بنا به گزارش الجزیره، ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، ادعا کرد: ما به ایران پیشنهاد دادیم که در ازای حسن نیت و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تحریم‌ها را به تعویق بیندازد، اما پاسخی نداد. وزیر امور خارجه فرانسه ادامه داد: پس از 30 روز، تحریم‌ها علیه ایران دوباره اعمال خواهد شد و در عین حال درهای دیپلماسی باز خواهد ماند. همچنین، یوهان واده‌فول، وزیر خارجه آلمان، در اظهاراتی مداخله‌جویانه گفت که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد و بنابراین باید مکانیسم ماشه فعال می‌شد. وزیر خارجه آلمان در عین حال تاکید کرد: یک راه‌حل دیپلماتیک امکان‌پذیر است، اما ما به تعهد واضح ایران برای همکاری با ما نیاز داریم. آنچنان که کالابرس در مقاله خود تبیین می‌کند، اقدامات اخیر تروئیکا حاکی از آن است که این بلوک در حال حاضر اجبار و تحمیل عقاید را به صبر و دیپلماسی ترجیح می‌دهد و امیدوار است این رویکرد بتواند کارگر افتاده و اهداف مورد نظرش را محقق کند.
دوراهی تحریم
این در حالی است که برخی تحلیلگران نسبت به کارکرد تهدید تحریم‌های سازمان ملل نیز ابراز تردید کرده‌اند. پاتریک کلاوسون، پژوهشگر در موسسه واشنگتن، در یادداشتی با عنوان «آیا بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند ایران را به میز مذاکره بازگرداند؟» اظهار کرد که اثرگذاری تحریم‌ها علیه ایران بیش از هر چیز متکی بر توانایی اروپا و آمریکا برای اعمال کردن آنهاست. وی در این رابطه تشریح کرد: از زمان اعمال تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران جهان تغییرات بسیاری را از سر گذرانده است.
کلاوسون در ادامه تبیین کرد که اتحاد ایران با روسیه و چین می‌تواند به سود تهران تمام شود، چراکه این دو کشور نشان داده‌اند که علاقه چندانی به تبعیت از محدودیت‌های غرب ندارند. از سوی دیگر، طی سال‌های اخیر، توانایی‌های ایران نیز برای دور زدن تحریم‌ها و یافتن مسیرهای جایگزین ارتقا یافته است. این بدان معناست که اروپا و آمریکا، در صورت اعمال تحریم‌های سازمان ملل، چه‌بسا نتوانند مانند گذشته به اثرگذاری فشارها متکی باشند. هرچند که باید در نظر گرفت که برخی کارشناسان معتقدند که گرچه چین همچنان از ایران نفت می‌خرد و این نشان می‌دهد که ارتباطات پکن-تهران در حوزه تجاری همچنان پایدار باقی مانده است، اما اگر ایران بار دیگر ذیل تحریم‌های شورای امنیت قرار گیرد، حتی خرید نفت توسط چین توسط مجامع بین‌الملل بیش از پیش مشکل شده و این جریان مالی می‌تواند دچار اختلال شود.
از سوی دیگر، کالابرس در یادداشت خود در موسسه خاورمیانه عنوان کرد که استدلال ایران علیه اسنپ‌بک همچنان به قوت خود باقی است. بر این اساس، پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال 2018، اروپا نتوانسته به تعهدات خود در چارچوب این توافق عمل کند و در نتیجه صلاحیت حقوقی برای پیشبرد مسیر فعلی را ندارد. روز جمعه 7 شهریور، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در واکنش به فعال‌سازی اسنپ‌بک، ضمن بیان اینکه اروپا نباید خود را با توهم استفاده از سازوکار ماشه به‌عنوان اهرمی برای ایفای نقش در حداقل یک حوزه فریب دهد، اظهار کرد: ایران به‌صراحت اعلام کرده که دنبال کردن این مسیر، سه کشور اروپایی را در رابطه با ایران به نیرویی کاملا بی‌اثر و تاریخ‌گذشته تبدیل خواهد کرد. عراقچی در ادامه تاکید کرد: همان‌طور که به‌صراحت بیان کرده‌ام، تصمیم سه کشور اروپایی تاثیرات منفی قابل‌توجهی بر دیپلماسی خواهد داشت. این اقدام به‌شدت گفت‌وگوهای جاری بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تضعیف خواهد کرد و همچنین ایران را وادار به واکنش مناسب می‌کند.
تلاش برای خروج از بن‌بست
با فعال شدن رسمی مکانیسم ماشه، محاسبات تصمیم‌گیری از حالت بالقوه به عمل تغییر یافته است. در این میان، اروپا با یک دوراهی جدی روبه‌روست: اعمال تحریم‌ها و ریسک تحریک ایران به خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، یا تلاش برای یک مهلت دیپلماتیک در آخرین لحظه. در این میان، طرح سه‌فوریتی مجلس شورای اسلامی برای خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) به‌عنوان پاسخی جدی به فشارهای غرب، می‌تواند معادلات آینده را به‌طور بنیادین تغییر دهد و نه‌تنها بر سیاست خارجی تهران، بلکه بر جایگاه ایران در نظام بین‌الملل نیز اثرات گسترده‌ای برجای بگذارد. همچنین از یاد نباید برد که اروپا و آمریکا در حال حاضر با تنش‌های گسترده‌ای در روابط دوجانبه مواجه‌اند و تنش‌ها بر سر مخمصه اوکراین و تعرفه‌های تجاری اعمال‌شده از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، می‌تواند سبب شود دو طرف نتوانند همچون گذشته رویکردی واحد و مشترک در قبال مسائلی چون پرونده هسته‌ای ایران داشته باشند.
کالابرس در پایان مقاله خود برای موسسه خاورمیانه تبیین کرد که برای خروج از این وضعیت، یک مسیر باریک برای غرب باقی مانده است: ترتیب‌بندی، به جای الزام اولیه؛ یعنی آنکه اروپا به جای درخواست تاسی کامل تهران به خواسته‌هایش، می‌تواند یک نقشه راه مرحله‌ای پیشنهاد دهد. در این رویکرد، ایران گام‌های محدود و برگشت‌پذیر برای بازگرداندن نظارت جزئی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برمی‌دارد. به موازات آن، سه کشور اروپایی از شورای امنیت برای خرید زمان و هماهنگی با واشنگتن استفاده می‌کنند. در این چارچوب موضوع حساس ذخایر اورانیوم غنی‌شده 60 درصد ایران به مراحل بعدی موکول می‌شود و اهرم چانه‌زنی برای هر دو طرف حفظ می‌شود.
این نویسنده تبیین کرد که بدون چنین مصالحه‌ای، محتمل‌ترین نتیجه، برخورد است، زیرا تحریم‌ها تهران را به خروج از ان‌پی‌تی نزدیک‌تر می‌کند و چارچوب شکننده عدم اشاعه باقی‌مانده را از بین می‌برد. هفته‌های آینده توانایی اروپا در تبدیل اقتدار قانونی به اهرم دنیای واقعی را به بوته آزمایش خواهد گذاشت. حال اینکه آیا قمار اروپا موفق خواهد شد یا دیپلماسی همچنان می‌تواند از یک رویارویی کامل جلوگیری کند، مساله‌ای است که باید در هفته‌های آتی و با توجه به شکل تحولات پیش رو درباره آن اظهارنظر کرد.با این همه به نظر می‌رسد که گردش اروپا به سوی تحمیل عقاید چه‌بسا نتیجه‌ای جز فرو ریختن دیوار اعتماد نداشته و پیگیری اختلاف‌ها از مسیرهای دیپلماتیک را دشوارتر از پیش می‌کند، امری که در پایان می‌تواند به ضرر این بلوک ختم شود.
بازار ![]()