پیام ویژه - ایرنا / رئیس دستگاه دیپلماسی با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران تغییر در مرزهای ژئوپلیتیک منطقه را برنمی‌تابد گفت: در سفر رئیس‌جمهور به ارمنستان این نکته حتماً مورد بحث قرار خواهد گرفت. ما نگرانی‌های خودمان را که البته دوستان ارمنی در جریان آن هستند، تکرار خواهیم کرد و تلاش می‌کنیم که به یک سازوکار اطمینان‌بخش هم در این خصوص برسیم.
«مسعود پزشکیان» رئیس جمهور امروز دوشنبه 27 مردادماه در صدر هیأتی بلندپایه به ارمنستان می‌رود تا ضمن امضای اسنادی به منظور تقویت و تعمیق روابط دوجانبه، در بالاترین سطح سیاسی ملاحظات و دیدگاه ایران را درخصوص راه‌گذر مواصلاتی قفقاز به همه طرف‌ها تبیین کند. «مهدی سنایی» مشاور سیاسی رئیس‌جمهور در مطلبی که در صفحه شخصی خود در فضای مجازی، منتشر کرد «تقویت مناسبات فیمابین بویژه در عرصه تجاری و امضای اسنادی در این راستا را از جمله اهداف این سفر» عنوان کرد.
«الهام علی‌اف» رئیس‌جمهوری آذربایجان و «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان، جمعه (17 مرداد) در حضور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، توافق صلحی را امضا کردند که یکی از مهمترین محورهای آن تعیین تکلیف نحوه دسترسی جمهوری آذربایجان به نخجوان به عنوان بخشی از خاک خود است. گذرگاهی که پیش از این به زنگه‌زور معروف و باکو برای احداث آن در تقلا بود. این مسیر مواصلاتی 44 کیلومتری در نزدیکی مرز ایران با جمهوری ارمنستان احداث می‌شود و نام آن در توافق جدید Trump Route for International Peace and Prosperity یا جاده صلح ترامپ است. جاده‌ای که قرار است نه تنها آذربایجان و نخجوان را به یکدیگر وصل کند، بلکه ترکیه، اروپا و آسیای مرکزی را نیز به هم متصل سازد.
بازار ![]()
پس از حصول این توافق در واشنگتن، وزرات امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به آن بیانیه ای صادر کرد. در این بیانیه با تاکید بر اینکه ایران با دقت روندهای جاری در منطقه قفقاز جنوبی را دنبال می‌کند تصریح شد که تهران با استقبال از نهایی‌شدن متن توافق صلح توسط دو کشور، این تحول را گامی مهم در تحقق صلح پایدار در منطقه ارزیابی می‌کند. در ادامه این بیانیه آمده بود: جمهوری اسلامی ایران باور دارد که ایجاد مسیرهای ارتباطی و رفع انسداد شبکه‌های مواصلاتی زمانی در خدمت ثبات، امنیت و توسعه اقتصادی ملت‌های منطقه خواهد بود که در چارچوب منافع متقابل، رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه و بدون مداخلات خارجی باشد.
پس از صدور این بیانیه در واشنگتن، مجموعه از از تماس‌ها و رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان تهران و ایروان برقرار شد. محور تمام این تماس ها از جمله سفر فوری معاون وزیر خارجه ارمنستان به تهران و دیدار با برخی مقام های ایرانی از جمله وزیر خارجه، اطمینان بخشی به تهران درباره رعایت خطوط قرمز ایران در تبیین و تعریف این مسیر ترانزیتی جدید بود.
در همین رابطه، «واهان گوستانیان» معاون وزیر امور خارجه ارمنستان در مدت زمان حضور در تهران در گفت‌وگویی اختصاصی با ایرنا تاکید کرد که روابط تهران و ایروان هرگز موضوع هیچ معامله ژئوپولیتیکی نخواهد بود و برهمین اساس ارمنستان ملاحظات ایران را در توافق با آذربایجان در نظر گرفته است.
روز یکشنبه 26 مردادماه و در آستانه سفر رئیس جمهور به ارمنستان و بلاروس، «سیدعباس عراقچی» وزیرخارجه ضمن بازدید از خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) با حضور در برنامه «میز دیپلماسی» به مجموعه‌ای از پرسش‌ها درباره آخرین تحولات حوزه سیاست خارجی و رویکردهای دولت چهاردهم در یک سال گذشته پاسخ داد. بخش نخست این گفت‌وگو پیرامون محورهای مذاکراتی مدنظر رئیس جمهور در ایروان به شرح زیر است:
تغییرات ژئوپلیتیک را در منطقه نمی‌پذیریم
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور امروز راهی ارمنستان خواهد شد. در چند روز اخیر شاهد اظهارنظرهای متفاوتی در خصوص تبعات توافق باکو و ایروان با میانجی گری واشنگتن بوده ایم و شما در گفت و گوهای متعدد تاکید داشتید که تغییری در مرزها رخ نخواهد داد و خطوط قرمز ایران رعایت شده است با اینهمه این نگرانی از سوی کارشناسان وجود دارد که راه اندازی این جاده جدید چه تاثیری بر سهم ایران در ترانزیت منطقه‌ای و صادرات کالاهای ترانزیتی میگذارد و آیا این کریدور می‌تواند تهدیدی برای کاهش درآمدهای مرتبط با حمل و نقل و ترانزیت ایران باشد. پاسخ شما به این نگرانی‌ها چیست؟ اگر این طرح به سمت اجرایی شدن حرکت کند جمهوری اسلامی ایران چه تدابیری برای کاستن از تاثیرات منفی آن در ذهن دارد؟
به بحث مهمی اشاره کردید. سفر رئیس‌جمهور فردا انجام می‌شود و پس‌فردا در ایروان خواهند بود و از آنجا به بلاروس خواهند رفت. روابط ما با ارمنستان یک رابطه بسیار قدیمی و با علقه‌های بسیار نزدیک است؛ هم هموطنان ارمنی ما در ایران یک نقطه اتصال قوی با ارمنستان بودند، هم به هر حال ارتباطات فرهنگی و ارتباطات تاریخی بسیار نزدیکی میان دو کشور وجود دارد. علاوه بر این، منافع مهم هم ژئوپلیتیک و هم منافع اقتصادی، دو کشور را به هم نزدیک کرده و به همین دلیل رابطه ما در سال‌های اخیر رشد بسیار ملاحظه‌ای داشته است. شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های سنگین در ارمنستان فعالیت می‌کنند و پروژه‌های دیگری هم در دست انجام است.
زبان فارسی در سطح گسترده‌ای در ارمنستان تدریس می‌شود؛ البته علتش را باید بگویم: دولت ارمنستان قانونی گذاشته که همه دانش‌آموزان موظف‌اند زبان یکی از کشورهای همسایه را به‌عنوان زبان دوم حتماً مسلط باشند. جالب است که براسا آمار سفارت ما در ایروان که به من داده شده بیش از 3000 دانش‌آموز زبان فارسی داریم که بی‌نظیر است؛ در هیچ‌کدام از کشورهای منطقه این تعداد دانش‌آموز زبان فارسی نداریم. میزان ارتباطات و همکاری‌های ما و به‌خصوص دیدگاه مثبتی که هر دو طرف نسبت به همدیگر دارند، گسترده است.
در این بین ما با یک موضوع حساس مواجهیم و آن بحث اتصال نخجوان به سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان است و این موضوع، بحث بسیار راهبردی و حساسی را در سال‌های گذشته ایجاد کرده که باعث نگرانی‌های زیادی شده، هم در سمت ما و هم در سمت بقیه کشورهای منطقه چرا که احتمال تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه وجود دارد.
آنچه که نگرانی اصلی ما است، این است که به خاطر این موضوع، تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه صورت بگیرد. تغییرات ژئوپلیتیک منظورمان چیست؟ تغییر مرزهای شناخته شده بین‌المللی، جابجایی مرزها، به اصطلاح خدشه وارد شدن به حاکمیت هر یک از کشورهای منطقه و تمامیت ارضی کشورهای منطقه؛ یعنی مثلاً بخشی از ارمنستان به این منظور به گونه ای استفاده شود که منجر به اشغالگری، تغییر یا تضعیف حاکمیت‌ها شود.
ما خیلی روشن از قبل گفته‌ایم که چنین چیزی را برنمی‌تابیم و سیاست ما از قدیم روشن بوده و اقداماتی هم در این جهت انجام داده ایم که جدیت خودمان را نشان دهیم که همه مطلع هستند. الان هم سیاست ما همین است؛ تغییرات ژئوپلیتیک را در منطقه نمی‌پذیریم.
آنچه که الان اتفاق افتاده این است که بین ارمنستان و آذربایجان بیانیه‌ای امضا شد، در این بیانیه به صراحت آمده که دو طرف تغییرناپذیری مرزهای منطقه را قبول دارند، به حاکمیت و تمامیت ارضی همه کشورهای منطقه احترام می‌گذارند و قصدی برای تغییر در این وجود ندارد. از این جهت برای ما نگرانی ژئوپلیتیک در مقطع فعلی ظاهراً رفع شده است.
ولی اینکه در آینده آیا این چقدر پایبند باشند یا نباشند یا تحولات بعدی چه خواهد بود، مسلم است که ما از نزدیک رصد و دنبال می‌کنیم که چه اتفاقی می‌افتد.
اما به لحاظ اقتصادی، چرا ممکن است برای ما خسارت‌هایی داشته باشد و به لحاظ سیاسی مسائلی هم هست که به آن اشاره خواهم کرد. به لحاظ اقتصادی ممکن است آن راه ترانزیتی که از ایران می‌گذرد را کمی کمرنگ‌تر بکند، که البته این بستگی به خودمان دارد که چطور جذابیت‌های این جاده را بالا ببریم که حرکت و حمل و نقل بیشتری از این مسیر صورت بگیرد. ولی به هرحال ممکن است که این راه تحت تاثیر این تحولات قرار بگیرد اما خب اینجا جاهایی است که ما دیگر نمی‌توانیم یک کشوری را منع کنیم که در کشور خودش حق ندارد جاده‌ای بکشد؛ تا وقتی که این جاده تحت حاکمیت کامل و تحت قوانین و صلاحیت قضایی ارمنستان است، از این جهت به لحاظ حقوق بین‌الملل ایرادی به آن نمی‌توانیم وارد کنیم.
یک نگرانی دیگر وجود دارد که این جاده بهانه‌ای شود برای حضور نیروهای آمریکایی در منطقه، که این را هم در تماس‌هایی که در چند روز گذشته مقامات ارمنی با ما داشتند، هم آقای پاشینیان با رئیس‌جمهور تماس گرفت، هم وزیر خارجه با من تماس گرفت، هم معاون وزیر خارجه تماس گرفت، هم به ایران آمد و توضیحات کامل داد. روز شنبه نیز دبیر شورای امنیت ملی آنها با آقای دکتر لاریجانی تماس گرفت و به ما اطمینان داد که خطوط قرمز جمهوری اسلامی را رعایت می‌کنند، با این خطوط آشنا هستند و در آینده هم این خطوط را رعایت می‌کنند و اطمینان دادند که به هیچ وجه نیروی آمریکایی به خاطر این جاده در ارمنستان حضور پیدا نخواهد کرد، حتی به ما اطمینان دادند که شرکت‌های امنیتی خصوصی آمریکایی که می‌دانید در بعضی از کشورهای منطقه ما این شرکت‌ها حضور پیدا کرده‌اند به بهانه این جاده در ارمنستان حضور نخواهند داشت.
البته ما این را با دقت دنبال می‌کنیم. در سفر رئیس‌جمهور که روز دوشنبه 27 مرداد ماه انجام می‌شود، این نکته حتماً مورد بحث قرار خواهد گرفت. ما نگرانی‌های خودمان را که البته دوستان ارمنی در جریان آن هستند، تکرار خواهیم کرد و تلاش می‌کنیم که ضمناً به یک سازوکار اطمینان‌بخش هم در این خصوص برسیم. این موضوع بحث ما خواهد بود.
لذا می‌خواهم عرض کنم که به این قضیه یک نگاه واقعی داشته باشیم؛ نگرانی‌های ما سر جای خود است، اینکه هیچ تغییری در ژئوپلیتیک منطقه صورت نگیرد، اینکه هیچ نیروی خارجی در منطقه حضور پیدا نکند. همان‌طور که ما نگران هستیم که مثلاً فرض کنید رژیم صهیونیستی در بعضی از این کشورها حضور داشته باشد یا تلاش‌هایی که مثلاً اتحادیه اروپا برای حضور در این منطقه داشته باشد.
سیاست ما در آن چارچوب سه به علاوه سه شکل گرفته، یعنی سه کشور منطقه قفقاز به شمول ارمنستان، آذربایجان و گرجستان، به‌اضافه سه کشوری که اطراف منطقه هستند و صاحب منافع در منطقه‌اند و به هر حال نگرانی‌های مشترک هم دارند؛ ایران، ترکیه و روسیه.
روسیه و ایران مخالف حضور نیروهای فرامنطقه ای در قفقاز جنوبی هستند
آقای وزیر، این چارچوب 3+3 الان و در سایه تحولات رخ داده همچنان کارکرد خود را دارد؟
این ترکیب تا الان دو بار یا سه بار تشکیل جلسه داده؛ البته به‌خاطر اختلافاتی که گرجستان با روسیه دارد در این نشست ها شرکت نمی‌کند، ولی آن‌قدر این چارچوب برای کشورهای منطقه اهمیت داشته که حتی با عدم شرکت گرجستان، تصمیم گرفته‌اند که این جلسات را تشکیل بدهند و همچنان عنوان آن را هم «سه به علاوه سه» نگاه دارند.
ولی به هر حال جمهوری آذربایجان و ارمنستان به یک بازیگر فرامنطقه‌ای مراجعه کرده‌اند؟
بله، این چارچوب هنوز به نقطه‌ای نرسیده که بتواند مشکلات منطقه را حل کند، ولی سیاست ما این است و سیاست روسیه هم همین است و فکر می‌کنم سیاست ترکیه و دوستان دیگر هم همین است؛ همه معتقدند که مشکلات منطقه باید در منطقه توسط کشورهای منطقه حل شود.
مشکل بین آذربایجان و ارمنستان البته یک مشکل دیرینه است؛ تا مدت‌ها یعنی از ابتدا گروه «مینسک» تشکیل شد که یک مقدار زیادی اروپا محور است. این گروه الان سال‌هاست که نتوانسته اختلاف بین دو طرف را حل کند و الان تصمیم گرفته‌اند که درخواست انحلال آن را مطرح کنند، یعنی سازمان امنیت و همکاری اروپا این گروه را منحل کند که به نظر من نشان‌دهنده کمرنگ شدن نقش اروپا در منطقه قفقاز است.
سیاست ما روشن است؛ باید سازوکارهای منطقه‌ای تقویت شود. ما در این جهت حرکت می‌کنیم. صلح بین ارمنستان و آذربایجان همیشه مورد حمایت ما و همه کشورهای منطقه است.
در کنار این، بیانیه‌ای که آنها امضا کردند، یک توافق‌نامه صلح هم وجود دارد که پیش از این بین آذربایجان و ارمنستان مذاکره شده، درباره آن توافق شده و نهایی هم شده اما به خاطر یک درخواستی که آذربایجان دارد که می‌گوید قانون اساسی ارمنستان باید تغییراتی بکند که در راستای این موافقت‌نامه باشد و ارمنستان می‌گوید انجام این تغییرات زمان‌بر است، هنوز این موافقت‌نامه امضا نشده و آنچه که در آمریکا صورت گرفت یک پاراف یا امضای مقدماتی بود که خیلی معنی خاصی نداشت. این توافق قبلاً بین آنها نهایی شده بود، یک بار دیگر کنار آن امضا کردند تا وقتی آماده شوند برای توافق نهایی.
با دقت و هوشیاری تحولات قفقاز جنوبی را رصد می‌کنیم
شما در میان صحبت‌هایتان اشاره کردید که به دنبال یک سازوکار خواهید بود برای اینکه نگرانی‌های ایران حتماً پاسخ داده شود. در جریان همین سفر آقای رئیس‌جمهور پایه‌ریزی و تعریف این سازوکار صورت خواهد گرفت؟
امیدواریم که این کار صورت بگیرد. بحث‌های در این خصوص در ایروان خواهیم داشت. ارمنستان با خطوط قرمز ما آشنایی دارد و در این چند روزه نیز مواضع خود را بارها تکرار کرده‌ایم. یکی از نگرانی‌ها، حضور بلندمدت آمریکا در منطقه است که این را هیچ‌کدام از کشورهای منطقه نمی‌پذیرند. نماینده ویژه وزارت خارجه روسیه در امور قفقاز هم همین چند روز به تهران آمد و ملاقات با من داشت. ما و روسیه در این خصوص مواضع مشابه داریم. این که این مسیر بهانه‌ای شود برای حضور نیروهای خارجی مورد پذیرش هیچ‌کس نیست.
جالب است بدانید که ارمنی ها اصرار دارند که به هیچ وجه از کلمه «کریدور» برای تعریف این خط، که اسمش را در توافق مسیر گذاشته‌اند، حالا road است، البته احتمالاً خط راه‌آهن هم در آن تعریف شده، استفاده نشود. در متن بیانیه توافق هم از کلمه «کریدور» استفاده نشده است. چون «کریدور» وقتی مطرح می‌شود، یک مشخصات خاص خودش را دارد که به نوعی با حاکمیت کشورها سروکار دارد، یعنی ممکن است حاکمیت را تضعیف کند. اسم کریدور به کار نرفته و اصرار دارند که به هیچ وجه به کار نرود. یک جاده‌ای هست که یک کنسرسیوم آمریکایی-ارمنی بانی آن شده که در ارمنستان احداث کند.