پیام ویژه - فارس / معاون ارتباط و اطلاع رسانی دفتر معاون اول رئیس‌جمهور اعلام کرد: «دولت وفاق از مهر 1403 با پیش‌بینی احتمال وقوع درگیری، برنامه‌ریزی‌هایی برای اداره کشور در شرایط جنگی انجام داده بود.» به گفته او، تشکیل کارگروه‌های تخصصی، تأمین ذخایر کالای اساسی و آماده‌سازی زیرساخت‌ها، از جمله اقداماتی بود که پیش از آغاز بحران اجرایی شده بود.
جنگ دوازده روزه اسرائیل علیه ایران در خردادماه سال 1404، نقطه اوجی در تقابل‌های نظامی و سیاسی دو کشور بود که تأثیرات ژرفی بر امنیت منطقه و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران نهاد.
این رویارویی که با حملات پیش‌دستانه و هماهنگ اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران آغاز شد، نه تنها بر مبنای مقابله با تهدید هسته‌ای ادعایی از سوی ایران شکل گرفت، بلکه می‌توان آن را بخشی از تلاش گسترده‌تری برای تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه به نفع رژیم صهیونیستی قلمداد کرد.
در این جنگ 12 روزه ارکان مختلف دولت و وزارت خانه‌های مختلف به گواه کارشناسان و موافقان و منتقدان پای کار بودند و دولت جمهوری اسلامی در میدان خوش درخشید.
برای بررسی ابعاد اقدامات دولت در این جنگ و مصادف شدن با سالگرد یک سالگی دولت و بررسی اقدامات یک سال گذشته، به گفت‌وگو با علیرضا خامسیان، معاون ارتباط و اطلاع رسانی دفتر معاون اول نشستیم.
بازار ![]()
متن کامل این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
فارس: به عنوان مقدمه اگر بخواهیم از اقدامات دولت آغاز کنیم و با توجه به این که در روزهای اخیر روز خبرنگار را پشت سر گذاشته ایم، دولت چهاردهم چه تمهیداتی برای پاسداشت روز خبرنگار اندیشیده است؟
خامسیان: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. بنده هم خدمت شما و همه همکارانتان در خبرگزاری فارس سلام و ادب دارم. واقعاً باید گفت که حرفه خبرنگاری، هم از نظر سختی و هم از نظر جایگاه، یکی از حساس‌ترین، مهم‌ترین و به اعتقاد من حتی استراتژیک‌ترین مشاغل است. به همین دلیل، ضرورت دارد که همه مسئولان، چه در نهادهای دولتی و چه غیردولتی، نسبت به حساسیت این حرفه اشراف کامل داشته باشند. خوشبختانه در دولت وفاق، این درک و توجه نسبت به اهمیت نقش خبرنگاران ایجاد شده و از همان ماه‌های ابتدایی آغاز به کار دولت، بخشنامههایی در راستای حمایت از این قشر زحمت‌کش صادر و به دستگاه‌ها ابلاغ شد.
طبیعتاً در کنار همه تلاش‌ها و ارج نهادن به جایگاه خبرنگاران، یکی از ابزارهای مهم کار برای همکاران رسانه‌ای، اینترنت است. جدای از بحث کیفیت اینترنت، موضوع حجم مصرفی آن برای خبرنگاران همواره از موضوعات مورد توجه بوده است. هرساله، در آستانه روز خبرنگار، این مسئله مطرح می‌شود.
خوشبختانه در دولت وفاق، این حساسیت نسبت به جایگاه خبرنگاران برای همکاران ما در دولت ایجاد شده است. به همین دلیل، در همان ماه‌های ابتدایی آغاز به کار دولت، بخشنامههایی در خصوص حرفه خبرنگاری و فعالیت خبرنگاران به دستگاه‌ها ابلاغ شد.
ما در دولت، مانند گذشته، قطعاً برای خبرنگاران شأن و منزلت والایی قائل هستیم. با این حال، یکی از ابزارهای اصلی فعالیت همکاران عزیز ما در رسانه‌ها اینترنت است. علاوه بر بحث کیفیت اینترنت، موضوع حجم اینترنت مورد نیاز خبرنگاران نیز همواره مورد توجه بوده است. هر ساله نیز در آستانه روز خبرنگار، این موضوع مطرح می‌شود و امسال هم به همین منظور 200 گیگ اینترنت به خبرنگاران اهدا شده است.
فارس: جنگ مقدس 12 روزه ابعاد مختلفی داشت و یکی از ابعاد آن حضور مسئولین ارشد دولتی در میدان بود، اگر روایت خاصی از آن روزها مد نظر دارید برای ما بگویید؟
خامسیان: ببینید، شرایطی که در بامداد 23 خرداد 1404 حادث شد، تا حدی برای مسئولان دولتی قابل پیش‌بینی بود. چرا که از همان روزهای ابتدایی آغاز به کار این دولت، با حوادث ناگواری مواجه شدیم؛ از ترور آقای حنیه گرفته تا شهادت سایر شهدای مقاومت در ماه‌های بعد. بنابراین، مشخص بود که این دولت، فعالیت خود را در فضایی همراه با بحران‌ها و حوادث ناگوار، چه در داخل کشور و چه در منطقه، آغاز کرده است.
بر همین اساس، دولت آمادگی داشت. در مهرماه 1403، به این جمع‌بندی رسید که اقتصاد کشور باید بر اساس شرایط جنگی برنامه‌ریزی شود. این موضوع در جلسات داخلی دولت و کارگروه‌های تخصصی مورد بررسی قرار گرفت و برنامه‌ای برای اداره کشور در دوران جنگ طراحی شد. از جمله مهم‌ترین اقدامات، توجه به ذخایر کالاهای اساسی و پیش‌بینی‌های لازم برای مدیریت شرایط بحرانی بود.
به همین دلیل، پس از حادثه ناگوار بامداد 23 خرداد، دولت در همان ساعات ابتدایی جلسه فوق‌العاده تشکیل داد. کارگروه‌هایی متناسب با فعالیت‌های مختلف دولت ایجاد شد و با تفویض اختیار به استان‌ها و وزرا، تلاش شد تا مسائل معیشتی مردم با کمترین چالش مواجه شود.
خوشبختانه، به دلیل همین پیش‌بینی‌ها، در زمینه تأمین کالاهای اساسی و وضعیت معیشتی مردم، بحران جدی ایجاد نشد.
با توجه به تکنولوژی‌های روز دنیا، اگرچه در دهه 60 ما با هشت سال جنگ تحمیلی، ترورها و بحران‌های امنیتی روبه‌رو بودیم، اما امروز، به دلیل وجود جنگ ترکیبی و تغییر رویکرد دشمنان ملت ایران، شرایط بسیار پیچیده‌تر شده است. روابط بین‌الملل و تحولات منطقه‌ای نیز پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. بنابراین، می‌توان گفت که شرایط فعلی به‌مراتب حادتر از دهه 60 است.
دولت وفاق، دولت چهاردهم، با بهره‌گیری از تجربه جنگ تحمیلی، توانست دوازده روز جنگ اخیر را به‌خوبی مدیریت کند؛ موضوعی که نه‌تنها مورد تأیید رسانه‌های داخلی، بلکه حتی برخی از رسانه‌های خارجی و چهره‌های اپوزیسیون نیز به آن اذعان کردند. این مدیریت موفق باید در دوران پساجنگ نیز ادامه پیدا کند؛ یعنی انسجام اجتماعی که در این دوران شکل گرفته، باید به بهترین شکل حفظ، تقویت و ارتقا یابد.
در همین راستا، می‌توان به بیانات اخیر مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان قوه قضاییه اشاره کرد. ایشان در این سخنرانی، گروه‌های مختلفی از جمله روزنامه‌نگاران، مسئولان و ائمه جمعه را مورد خطاب قرار دادند. به نظر من، این از موارد نادری بود که ایشان مستقیماً ائمه جمعه را مخاطب قرار دادند، و این خود نشان‌دهنده اهمیت موضوع است. کسانی که با بیانات رهبری آشنا هستند می‌دانند که هر واژه‌ای در سخنان ایشان معنا دارد، بنابراین لازم است که همه، به‌ویژه ائمه جمعه که صاحب یکی از تریبون‌های اصلی نظام هستند، در سخنان خود، حفظ انسجام اجتماعی را به‌عنوان نقطه عزیمت فکری مد نظر قرار دهند.
خدای ناکرده اگر در سخنان افراد، مواردی گفته شود که انسجام فعلی را متزلزل کند، ممکن است در صورت وقوع حوادث مشابه، دیگر نتوانیم مانند گذشته با موفقیت عمل کنیم.
در همان ایام جنگ، پروتکل‌های امنیتی ویژه‌ای برای مسئولان، از جمله رئیس‌جمهور، معاون اول و وزرا اجرا می‌شد. با این وجود، جلسات دولت تعطیل نشد. در همان شرایط سخت جنگی، جلسات دولت منظم برگزار می‌شد، تصمیم‌گیری‌ها ادامه داشت و کار متوقف نشد.
در استان‌های درگیر، چه وزرا و چه مدیران محلی، با روحیه‌ای بالا فعالیت می‌کردند. علیرغم غم و اندوهی که در جامعه به دلیل شهادت سرداران و دانشمندان وجود داشت، روحیه مثال‌زدنی در بین مدیران و مسئولان دولت مشاهده می‌شد.
اگر به اخبار نگاه کنید، می‌بینید که بازدیدهای میدانی رئیس‌جمهور و معاون اول در همان روزها و حتی ساعات ابتدایی آغاز جنگ انجام شد. این حضور میدانی نشان می‌دهد که مسائل و دغدغه‌های مردم در اولویت دولت قرار داشته است.
فارس: با توجه به نقش معاون اول رئیس‌جمهور که طبیعتاً ارتباط مستقیم‌تر و تنگاتنگ‌تری با وزرا نسبت به رئیس‌جمهور دارد، دوست داریم بدانیم نحوه پیگیری‌های دکتر عارف در این ایام چگونه بوده است. خصوصاً درباره موضوعاتی مثل ناترازی‌ها، گرانی‌ها به‌ویژه قیمت نان و دیگر اقلام معیشتی که این روزها در بازار شاهد آن هستیم.؟
خامسیان: چه پیش از جنگ، چه حین جنگ و چه پس از آن، دکتر عارف همواره برای نظرات کارشناسی اهمیت بسیار زیادی قائل بوده‌اند. اغلب نظراتی که از سوی کارشناسان اقتصادی در رسانه‌ها منتشر می‌شود، به دفتر ایشان منتقل می‌گردد و ایشان آن‌ها را مطالعه می‌کنند و برای وزرا یا معاونان پینوشت می‌زنند تا مورد بررسی قرار گیرد.
اجازه بدهید مثالی بزنم: اخیراً یکی از رسانه‌ها، گزارشی مفصل درباره وضعیت آب کشور، چالش‌ها و راهکارهای پیشنهادی منتشر کرده بود. شخصاً تصور نمی‌کردم که دکتر عارف این گزارش بلند را به‌طور کامل مطالعه کنند. اما دیدم که نکته‌به‌نکته گزارش را خوانده و یادداشت‌نویسی کرده بودند. ایشان این گزارش را با پینوشتی برای مسئولان مرتبط ارسال کردند و تأکید داشتند که از راهکارهای ارائه‌شده در آن استفاده شود.
این نشانه‌ی آن است که ایشان نه‌تنها گزارش‌ها را می‌خوانند، بلکه پیگیر اجرای پیشنهادها نیز هستند. حتی بررسی می‌کنند که آن مسئولی که گزارش به او ارجاع داده شده، تا چه حد آن را پیگیری کرده است. این نوع پیگیری برای حکمرانی بسیار مهم است.
همچنین، در دوران جنگ و پس از آن، ارتباط آقای دکتر عارف با وزرا و استانداران، مستمر و مؤثر بوده است. ایشان همواره تلاش می‌کنند تا با اطلاع دقیق از مشکلات مردم، پیگیری‌های لازم را انجام دهند.
روایتی از کمبود یک کالای اساسی در ایام جنگ که 24 ساعته حل شد
در طول آن ایام، پیگیری‌های دکتر عارف بسیار جدی و مجدانه بود. ایشان در طول روز، زمان قابل‌توجهی را صرف ارتباط با وزرا می‌کردند. خصوصاً در حوزه‌های کلیدی که با تفویض اختیار و تشکیل کارگروه‌ها، ساختار تصمیم‌گیری منسجمی شکل گرفته بود.
به‌طور مثال، در کارگروه زیربنایی که آقای تابک مسئولیت آن را بر عهده داشت، ارتباط نزدیکی با آقای پاک‌نژاد در وزارت نفت وجود داشت. همکاران ما در وزارت نفت در آن ایام، کار بسیار مهم و ماندگاری انجام دادند؛ کاری که بی‌تردید وقتی در آینده اطلاعات آن منتشر شود، مردم عزیز کشورمان متوجه خواهند شد که در طول آن 12 روز جنگ چه اقدام عظیمی در حوزه انرژی انجام گرفت.
فارس: عملکرد دیگر وزرا چه گونه بود؟
خامسیان: در وزارت جهاد کشاورزی نیز پیگیری‌ها جدی بود؛ به یاد دارم که در یکی از استان‌های مسافرخیز کشور، به‌دلیل حضور گسترده مردم، به‌طور ناگهانی در یک روز، کمبود یک قلم کالای اساسی گزارش شد. دکتر عارف در چند نوبت، با وزیر محترم جهاد کشاورزی تماس گرفتند تا این مسئله رفع شود. خوشبختانه، با پیگیری ایشان، این مشکل در کمتر از 24 ساعت حل شد. البته تأخیر پیش‌آمده صرفاً به‌دلیل ترافیک سنگین در یکی از محورهای شمالی کشور بود.
این پیگیری‌ها نه‌تنها در آن دوران ادامه داشت، بلکه اکنون نیز ادامه دارد. متأسفانه، در شرایط فعلی برخی افراد، از وضعیت به وجود آمده سوءاستفاده می‌کنند، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند بازار برنج. دکتر عارف در جلسات تنظیم بازار، به‌شدت به این مسئله پرداختند و در یک موضع‌گیری، صراحتاً هشدار دادند که با سودجویان و محتکران برخورد خواهد شد. خوشبختانه، با ورود پلیس اقتصادی و تعزیرات حکومتی، اقدامات خوبی انجام شد و طی هفته‌های گذشته شاهد کاهش قیمت‌ها بوده‌ایم.
در خصوص تعامل دولت و مجلس نیز باید گفت: در نظام حکمرانی ما، قوای سه‌گانه مستقل از یکدیگرند و هر کدام وظایف مشخصی دارند. مجلس شورای اسلامی، بر اساس وظایف ذاتی خود، نقش نظارتی ایفا می‌کند و این حق قانونی نمایندگان است که در چارچوب وظایف خود، موضوعات مختلف را پیگیری کنند. در عین حال، باید توجه داشت که کشور در وضعیت خاصی قرار دارد و انتظار می‌رود که نمایندگان محترم مجلس، این شرایط را در نظر داشته باشند.
در خصوص موضوعات مطرح‌شده درباره استیضاح وزیر نیرو و برخی دیگر از وزرا، باید گفت که وزرا نیز قطعاً پاسخگوی افکار عمومی و نمایندگان مجلس خواهند بود. اما همان‌طور که تأکید شد، ضرورت دارد همه تصمیمات در چارچوب وکالتی که از مردم گرفته‌اند، و با در نظر گرفتن مصلحت کشور، اتخاذ شود.
فارس: در ایام جنگ، برخی از مقامات و مسئولان ارشد کشور، مورد هدف مستقیم حملات دشمن قرار گرفتند. اگر خاطره خاصی از آن ایام دارید بفرمایید؟
خامسیان: اگر بخواهم خاطره‌ای خاص از آن 12 روز جنگ بیان کنم، باید بگویم: دکتر عارف، در همه مسئولیت‌هایی که در ادوار مختلف داشتند — از جمله در مقام معاون اولی، عضویت در مجلس، و استاد دانشگاه — همواره نگاه ویژه‌ای به معیشت مردم داشتند. در جلسات متعدد، بارها تأکید می‌کردند که اگر مردم از نظر معیشتی تحت فشار باشند، این مسئله می‌تواند به سرمایه اجتماعی نظام آسیب بزند.
در طول جنگ هم این دغدغه را از نزدیک مشاهده کردم. پیگیری‌های مداوم ایشان برای حل مشکلات معیشتی مردم، بسیار برجسته بود. برخی از مسائل به‌دلیل حساسیت ایام هنوز قابل بیان نیست، اما قطعاً در آینده، به صورت خاطرات یا روایت مستند منتشر خواهد شد.
فارس: در خصوص اینکه چطور آقای عارف به عنوان معاون اول دولت انتخاب شدند، باید به دوره‌ای برگردیم که کشور پس از شهادت آیت‌الله رئیسی وارد فضای جدیدی شد. در آن مقطع، طبیعتاً معاون اول، به‌صورت موقت مسئولیت اداره امور دولت را بر عهده داشت، تا زمانی که انتخابات ریاست جمهوری برگزار شود.
خامسیان: در آن روزها، مراجعات متعددی به دکتر عارف صورت گرفت تا برای ریاست جمهوری ثبت‌نام کنند. اگر اغراق نباشد، فکر می‌کنم بیش از 30 جلسه در دفتر ایشان برگزار شد. ایشان با گوش شنوا، نظرات مشاوران، دوستان و نخبگان را می‌شنیدند. افراد مختلفی در آن زمان برای معاونت اولی مطرح بودند؛ از جمله آقای لاریجانی، آقای جهانگیری، آقای مرعشی و خود آقای دکتر عارف.
اما در نهایت، پس از بررسی‌ها، گفت‌وگوها و مشورت‌های بسیار، دکتر عارف به‌عنوان معاون اول دولت وفاق انتخاب شدند. این انتخاب بر پایه تجربه، اعتبار اجتماعی و نگاه متوازن ایشان به مسائل کشور شکل گرفت؛ نگاهی که هم به معیشت مردم توجه دارد و هم به ثبات سیاسی و انسجام اجتماعی کشور.
چرا عارف در انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام نکرد؟
جلسات بررسی وضعیت انتخابات و کاندیداتوری تا روزهای پایانی ثبت‌نام نامزدها ادامه داشت. در آن روزها، تماسی بین من و دکتر عارف برقرار شد؛ برای اولین‌بار، ایشان خواستند که موضوعی درخصوص خودشان به رسانه‌ها اعلام شود. دکتر عارف همواره فردی بوده‌اند که علاقه‌ای به تمرکز رسانه‌ای بر شخص خود نداشته‌اند، اما این‌بار با تأکید خواستند اعلام شود که کاندید نخواهند شد.
بله، یادم هست که من همان زمان این موضوع را به رسانه‌ها اطلاع دادم. البته باید اعتراف کنم که این، نخستین‌بار بود که از دستور مستقیم ایشان اندکی تخطی کردم. دلیلش هم فشار شدیدی بود که از سوی دوستان و نزدیکان احساس می‌کردیم برای اینکه دکتر عارف ثبت‌نام کنند. اما ایشان با در نظر گرفتن همه جوانب، به این جمع‌بندی رسیدند که در انتخابات شرکت نکنند.
حتی شب آن روز، مجدداً تماسی بین ما برقرار شد که آیا خبر منتشر شده یا نه؛ و من متوجه شدم که دکتر عارف تحت فشار شدید بودند، اما تصمیم‌شان نهایی بود و نهایتاً خبر عدم کاندیداتوری منتشر شد. پس از آن، بسیاری از دبیران‌کل احزاب و شخصیت‌های سیاسی که در آن لحظه دسترسی مستقیمی به ایشان نداشتند، با من یا دیگر نزدیکان تماس گرفتند تا دکتر عارف را به بازگشت به رقابت‌ها تشویق کنند. اما دکتر عارف که همیشه مشورت‌پذیر و پایبند به خرد جمعی بودند، این‌بار تصمیم را شخصاً و قاطعانه اتخاذ کردند.
بعد از ثبت‌نام نهایی نامزدها و اعلام نتایج بررسی صلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان، دکتر پزشکیان با دکتر عارف در بنیاد امید دیدار کردند. دکتر عارف در این دیدار اعلام کردند که تمام ظرفیت‌هایی که پیرامون ایشان شکل گرفته، در خدمت دکتر پزشکیان خواهد بود. به همین ترتیب، ستاد امید تشکیل شد و در سراسر کشور، به‌ویژه در استان‌ها، نقش‌آفرین بود.
عارف در چند نوبت سخنرانی‌های مهمی در حمایت از دکتر پزشکیان داشتند؛ از جمله در یکی از ورزشگاه‌های تهران در روزهای پایانی تبلیغات. در آن سخنرانی، ایشان نسبت به بازگشت تفکراتی مانند تفکر حجتیه هشدار دادند. تمامی شبکه‌ها و ظرفیت‌های سیاسی و اجتماعی شکل‌گرفته پیرامون دکتر عارف، در اختیار ستاد دکتر پزشکیان قرار گرفت. این حرکت، نه‌تنها موجب تقویت کمپین دکتر پزشکیان شد، بلکه زمینه‌ساز افزایش مشارکت مردم در انتخابات نیز شد.
در دور اول انتخابات، مشارکت پایین‌تر از حد انتظار بود، اما در دور دوم، تلاش‌ها موجب افزایش قابل‌توجه حضور مردم شد. با این حال، همین حدود 50 درصد مشارکت نیز حائز اهمیت است. هنر نظام حکمرانی باید این باشد که در انتخابات بعدی، این درصد را افزایش دهد و از ریزش جلوگیری کند. نباید با بی‌تدبیری باعث کاهش بیشتر مشارکت شویم.
عارف چگونه معاون اول رئیس‌جمهور شد
پس از پیروزی دکتر پزشکیان، ایشان در یک نوبت به صورت رسمی به دکتر عارف تبریک گفتند. در آن مقطع، گمانه‌زنی‌هایی درباره سمت معاون اولی مطرح شد. یادم هست که دکتر عارف همچنان درگیر مسئولیت‌های دانشگاهی خود بودند، چه در دفتر دانشگاه و چه در بنیاد امید، و حتی با دانشجویان خود مشغول بودند.
اما یک روز پیش از مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری، دکتر پزشکیان تماس گرفتند و خواستار ملاقات حضوری با دکتر عارف شدند. دکتر عارف آن زمان خارج از تهران بودند و با وجود اینکه تمایلی به حضور در هیاهوی سیاسی نداشتند، گفتند: «نه، من حتماً باید شما را ببینم.» ایشان همان غروب به تهران بازگشتند و جلسه‌ای چندساعته، تا حدود ساعت دو یا سه بامداد، با دکتر پزشکیان برگزار کردند. ان‌شاءالله خودشان در آینده، جزئیات این جلسه را بازگو خواهند کرد. بعد از تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری، حکم معاون اولی دکتر عارف نیز از سوی رئیس‌جمهور اعلام شد.
در روزهای جنگ و پس از آن، آثار فرهنگی بسیاری در جهت حفظ انسجام ملی شکل گرفت. از جمله آن‌ها شعر، ترانه و قطعه موسیقایی «علاج» با صدای محسن چاوشی بود که برای ایران خوانده شد. همچنین آقای کریمی نیز در ایام محرم، اثری تأثیرگذار اجرا کردند. این‌ها فقط نمونه‌ای از موج فرهنگی حمایت از ایران و انسجام ملی بود.
حتی هنرمندانی که خارج از کشور هستند، در دفاع از تمامیت سرزمینی ایران سخن گفتند. نکته جالب‌تر آن‌که برای اولین‌بار در سال‌های اخیر، رسانه‌های رسمی کشور نیز شروع به پخش آثار این هنرمندان کردند. همه این‌ها نشان از درک بالای جامعه نسبت به شرایط حساس کشور و لزوم وحدت و انسجام دارد.
در آن شب خاص، که رهبری انقلاب بدون اعلام قبلی در حسینیه حضور یافتند، دکتر عارف نیز اطلاعی از حضور ایشان نداشتند. وقتی این حضور اعلام شد، دکتر عارف با احترام و توجه کامل پیگیر بودند. چرا که در نظر ایشان، مسئله اصلی، ایران بود و هست — فارغ از جناح، شخص یا رویکرد.