پیام ویژه - در حالی‌که تکیه‌گاه سنتی عربستان بر واشنگتن سست شده، ریاض در جست‌وجوی سپری تازه، به اسلام‌آباد نزدیک‌تر شده است. همکاری نظامی با پاکستان – تنها قدرت هسته‌ای جهان اسلام– نشانه‌ای از شکل‌گیری نظمی نو در خاورمیانه است؛ نظمی که امنیتش نه در غرب، بلکه در شرق ساخته می‌شود.
بمب، پول و پرستیژ
بازار ![]()
معادله ساده است: عربستان سرمایه دارد، پاکستان سلاح و تجربه. ریاض می‌خواهد اطمینان یابد اگر روزی بحران بزرگ‌تری در خاورمیانه شعله‌ور شد، در سایه‌ی توان هسته‌ای پاکستان احساس بی‌پناهی نکند. در مقابل، پاکستان از منابع مالی سعودی برای جبران بحران اقتصادی و بازسازی وجهه‌ی بین‌المللی‌اش بهره می‌برد. این رابطه در واقع تبادل پرستیژ و قدرت است؛ معامله‌ای میان دلارهای نفتی و فناوری نظامی.
بازی بزرگ در سایه واشنگتن
ایالات متحده هرچند متحد دیرین هر دو کشور است، اما نسبت به عمق این همکاری‌ها با احتیاط می‌نگرد. واشنگتن نمی‌خواهد در منطقه‌ای که کنترلش دشوارتر از همیشه شده، شاهد شکل‌گیری محور تازه‌ای باشد که معادلات تسلیحاتی را تغییر دهد. در عین حال، چین نیز در کمین است تا از نزدیکی اسلام‌آباد و ریاض برای گسترش نفوذ خود بهره گیرد. این یعنی بازی بزرگ دیگری در راه است؛ بازی‌ای که هر دو کشور می‌کوشند در آن «نه بازنده باشند، نه مهره‌ی دیگران».
فرصت تازه برای اسلام‌آباد
پاکستان سال‌ها به عنوان بازیگری میان‌رتبه در نظام بین‌الملل شناخته می‌شد، اما بحران‌های جهانی اخیر جایگاه آن را تغییر داده است. موقعیت ژئواستراتژیک بین خاورمیانه، هند و چین و در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای، به اسلام‌آباد اجازه داده تا خود را به‌عنوان بازیگری ضروری برای امنیت منطقه معرفی کند. همکاری با ریاض برای پاکستان صرفاً یک معامله اقتصادی نیست، بلکه فرصتی برای بازگشت به مرکز تصمیم‌سازی در معادلات خاورمیانه است.
خریدار امنیت یا تولیدکننده امنیت؟
ریاض در سال‌های اخیر نشان داده که دیگر تمایلی ندارد تنها به چتر امنیتی آمریکا تکیه کند. تجربه‌ی جنگ یمن، نوسانات در سیاست واشنگتن، و احساس تهدید از سوی تهران، عربستان را به سوی جست‌وجوی «بازدارندگی مستقل» سوق داده است. همکاری نظامی با پاکستان به‌ویژه در حوزه‌های آموزش، فناوری موشکی و تبادل اطلاعات، بخشی از این راهبرد جدید است. این رویکرد، نماد انتقال ذهنیت عربستان از «خریدار امنیت» به «تولیدکننده‌ی امنیت» است؛ تغییری بنیادین در نگرش سیاست خارجی سعودی.
عربستان و پاکستان نقشه امنیت خاورمیانه را بازمی‌نویسند؟
تداوم این همکاری می‌تواند به شکل‌گیری نظمی جدید در خاورمیانه بینجامد، نظمی که در آن بازیگران منطقه‌ای بدون تکیه‌ی مطلق بر غرب، به سمت ایجاد ائتلاف‌های امنیتی بومی حرکت می‌کنند. با این حال، پرسش اصلی همچنان پابرجاست: آیا پیوندی که بر مبادله‌ی سلاح و سرمایه استوار است، می‌تواند به ائتلافی پایدار بدل شود؟ پاسخ این پرسش به توان دو کشور در تبدیل همکاری نظامی به همکاری سیاسی بستگی دارد؛ همکاری‌ای که اگر صرفاً بر قدرت نظامی متمرکز بماند، در نهایت مشروعیت راهبردی خود را از دست خواهد داد.
خبرنگار: زینب مهدوی فر