پیام ویژه - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
تروریست دیروز که روزگاری در لیست سیاه قرار داشت و علیه امنیت جهانی فعالیت می‌کرد، امروز با لبخند در اتاق بیضی، عکس یادگاری می‌گیرد و مهر تأیید واشنگتن را دریافت می‌کند. “سازندگی” به این موضوع پرداخته است
دیدار اخیر «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا با «احمد الشرع» رئیس دولت موقت سوریه در کاخ سفید، فراتر از یک ملاقات دیپلماتیک معمولی بود و نقطه عطفی بی‌سابقه و در عین حال متناقض در سیاست خارجی ایالات متحده به شمار می‌رود. این دیدار نه تنها مسیر چند دهه روابط دوجانبه واشنگتن و دمشق را به شکلی بنیادین دگرگون کرد بلکه محاسبات ژئوپلیتیکی گسترده‌تری را در خاورمیانه تحت تأثیر قرار داد. پیامدهای این ملاقات برای سوریه، آمریکا و حتی متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی آنها اهمیت فراوانی دارد و نشان‌دهنده بازنگری جدی در سیاست‌های پیشین واشنگتن و فاصله گرفتن از چارچوب‌های ایدئولوژیک سنتی است. چالش اصلی تحلیلی این رویداد، پذیرش و استقبال رئیس‌جمهور آمریکا از شخصی است که زمانی به القاعده وابسته بود و واشنگتن او را به عنوان «تروریست بین‌المللی» معرفی کرده و جایزه 10 میلیون دلاری برای دستگیری او تعیین کرده بود. این رویکرد، خروج آشکار از چارچوب «جنگ علیه ترور» پس از 11 سپتامبر را نشان می‌دهد و تحولی عملی در سیاست خارجی ایالات متحده محسوب می‌شود؛ تحولی که منافع فوری و ملموس ژئوپلیتیکی را بر ملاحظات ایدئولوژیک و اخلاقی سنتی اولویت می‌دهد. به بیان دیگر سیاست خارجی ترامپ در این مورد آشکارا ماهیتی معامله‌محور پیدا کرده است؛ جایی که دستاوردهای کوتاه‌مدت و ملموس در صدر قرار می‌گیرد و هنجارهای دیرینه دیپلماسی، حداقل در این نمونه خاص، کنار گذاشته می‌شوند.
از منظر سوریه، این دیدار مشروعیتی حیاتی برای احمد الشرع و دولت انتقالی او به همراه دارد؛ دولتی که پس از سقوط بشار اسد به قدرت رسید. تثبیت داخلی و دریافت تأیید بین‌المللی برای این دولت از مهم‌ترین نیازهای آن برای بقای بلندمدت است و دیدار با رئیس‌جمهور آمریکا در این زمینه نقطه عطفی به شمار می‌آید. الشرع، که پیش‌تر به عنوان یک رهبر شبه‌نظامی با سابقه جنجالی شناخته می‌شد، حال با شناسایی رسمی آمریکا و رفع تحریم‌ها می‌تواند، دارایی‌های بلوکه شده را آزاد کند و سرمایه‌گذاری خارجی را به کشور بازگرداند؛ امری حیاتی برای بازسازی سوریه پس از سال‌ها جنگ و ویرانی.
بازار ![]()
در سوی دیگر، هدف اصلی دولت ترامپ از این دیدار به نظر می‌رسد، ایجاد سوریه‌ای باثبات و بدون اسد است، سوریه‌ای که با منافع کلیدی آمریکا در منطقه همسو باشد. این اهداف شامل مشارکت فعال دمشق در ائتلاف ضد داعش، مهار نفوذ ایران و گروه‌های نیابتی آن همچون حزب‌الله و شاید فراهم کردن زمینه برای توافقات امنیتی با اسرائیل است. ترامپ با توصیف الشرع به عنوان «مردی سرسخت» و رهبری توانمند برای «موفق کردن سوریه» عملاً نشان می‌دهد که در سیاست خارجی خود، تمرکز بر قدرت فردی و روابط شخصی به عنوان اهرم اصلی پیشبرد منافع، اولویت دارد. اقتصاد سوریه، که در طول سال‌های جنگ تقریباً فلج شده، اکنون به شدت به سرمایه‌گذاری خارجی و کمک‌های بین‌المللی برای بازسازی نیازمند است. به همین دلیل، تعلیق تحریم‌های آمریکا، به ویژه تحریم‌های قانون «سزار»، انگیزه‌ای کلیدی برای دمشق ایجاد کرده است. هزینه بازسازی سوریه به برآوردهای صدها میلیارد دلاری می‌رسد و بدون مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی، دستیابی به ثبات اقتصادی تقریباً ناممکن است. الشرع در این شرایط از فرصت شناسایی رسمی آمریکا و رفع محدودیت‌های اقتصادی بهره می‌گیرد تا جریان سرمایه را به کشور بازگرداند. با این حال، موقتی بودن تعلیق تحریم‌ها (180روز) و نیاز به تصویب کنگره برای لغو کامل آن همچنان ابزار فشار مؤثری برای واشنگتن باقی می‌گذارد تا دمشق را به پایبندی به تعهدات امنیتی و سیاسی وادارد.
گفت‌وگوها پیرامون مشارکت سوریه در ائتلاف ضد داعش و احتمال همکاری نظامی با آمریکا، نشانه‌ای از شکل‌گیری محور جدیدی از هم‌راستایی امنیتی در منطقه است. این تحولات می‌تواند به تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه منجر شود، جایی که آمریکا در تلاش است تا نفوذ ایران و روسیه را محدود و نقشی فعال در تثبیت منطقه ایفا کند. در این چارچوب، دیدار ترامپ و الشرع را می‌توان نمونه‌ای پرریسک از «رئال‌پولیتیک» دانست؛ جایی که واشنگتن با عادی‌سازی روابط با رهبران جدید سوریه- حتی با وجود گذشته افراطی آنها- قمار می‌کند تا منافع ملی خود را حفظ کرده و از بازگشت درگیری‌های گسترده جلوگیری کند.
یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مسائل همچنان روابط سوریه و اسرائیل است. الشرع تأکید کرده که خروج اسرائیل از سرزمین‌های اشغالی، شرط اصلی هرگونه توافق عادی‌سازی گسترده‌تر است. این موضع نشان می‌دهد که رسیدن به صلح جامع در منطقه هنوز با موانع جدی مواجه است و هر گونه پیشرفت، مستلزم مذاکرات طولانی و فشرده میان طرف‌های مختلف است.
از بعد سیاسی داخلی آمریکا نیز این دیدار پیامی مهم دارد. ترامپ با اتخاذ چنین سیاستی، نشان داد که در عرصه بین‌المللی آمادگی دارد که قواعد سنتی و پیش‌فرض‌های امنیتی گذشته را نادیده بگیرد تا نتایج ملموس و فوری به دست آورد. این رویکرد اگرچه به نفع منافع کوتاه‌مدت آمریکاست اما می‌تواند، هنجارهای دیرینه سیاست خارجی کشور را دچار چالش کند و پرسش‌های جدی در مورد ثبات و پیش‌بینی‌پذیری دیپلماسی ایالات متحده ایجاد نماید.
در سطح جهانی، دیدار ترامپ و الشرع انعکاس‌های گسترده‌ای داشته است. کشورهای اروپایی و متحدان منطقه‌ای آمریکا با دقت رفتار واشنگتن را زیر نظر دارند تا جهت‌گیری جدید سیاست خارجی آمریکا را ارزیابی کنند. برخی ناظران اروپایی معتقدند که چنین اقدامی، هرچند عملیاتی و کوتاه‌مدت به نظر می‌رسد، می‌تواند زمینه‌ای برای تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه فراهم کند به ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم و مهار نفوذ ایران و روسیه.
در نهایت، تحلیلگران تأکید می‌کنند که این دیدار در عین تاریخی بودن و اهمیت نمادین اساساً یک چرخش عمل‌گرایانه و پرریسک در سیاست خارجی آمریکاست. هدف اصلی، تثبیت بخشی حیاتی از خاورمیانه، بازگرداندن نفوذ واشنگتن و ایجاد ثبات در منطقه است؛ اقدامی که البته هزینه‌های سیاسی و اخلاقی قابل توجهی دارد و نشان می‌دهد در شرایط پیچیده و بحران‌زده، ایالات متحده آماده است هنجارهای قدیمی را نادیده بگیرد تا منافع استراتژیک خود را محقق کند.
ابوالفضل خدایی