نرخ فقر مستأجران به ۴۰ درصد رسید؛ سهم سنگین مسکن از هزینه‌ها

پیام ویژه - تسنیم / بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1402 نرخ فقر مستاجران به 40 درصد رسید که یک رکورد تاریخی در این زمینه به شمار می‌رود.
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر در سال 1402 به بالاترین سطح تاریخی رسیده است. این بحران فراتر از ناتوانی مستأجران در خرید خانه یا مشارکت در طرح‌های ملی تأمین مسکن است و هر سال، شمار بیشتری از آن‌ها با فقر دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
برای سنجش دقیق‌تر این وضعیت، شاخص مکملی در کنار روش متداول برآورد نرخ فقر به‌کار رفته است. بر اساس روش متداول، نرخ فقر خانوارهای مستأجر در سال گذشته حدود 27 درصد، معادل 1.33 میلیون خانوار، برآورد شده است. اما روش مکمل که تأثیر مستقیم هزینه تأمین مسکن را لحاظ می‌کند، نشان می‌دهد 652 هزار خانوار دیگر نیز صرفاً به دلیل هزینه مسکن به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند و نرخ فقر مستأجران را به 40 درصد افزایش داده‌اند.
به این ترتیب، در مجموع 1.98 میلیون خانوار، معادل 7.6 میلیون نفر، از مستأجران کشور درگیر فقر بوده‌اند:
فقر درآمدی: 67 درصد (1.33 میلیون خانوار) با درآمد کمتر از خط فقر.
فقر ناشی از هزینه مسکن: 33 درصد (652 هزار خانوار) با درآمد بالاتر از خط فقر اما درگیر هزینه‌های مسکن.
آمارها حاکی از آن است که 89 درصد این خانوارها در پنج دهک هزینه‌ای اول قرار دارند و نسبت به سال 1401، شمار مستأجران درگیر فقر 5 درصد، معادل 79 هزار خانوار، افزایش یافته است. همچنین یافته‌های شاخص مکمل، ضعف‌های شاخص استطاعت‌ناپذیری مسکن را در دو حوزه «بازنمایی سوگیرانه» و «همسان‌نمایی» آشکار می‌کند؛ نکته‌ای که می‌تواند مبنای اصلاح سیاست‌های مسکن قرار گیرد.
به گزارش تسنیم، در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است؛
رصد وضعیت فقر را می‌توان بر حسب نوع سکونت خانوار انجام داد و وضعیت خانوارهایی را که هزینه تأمین مسکن در سبدشان وجود دارد ــ مستأجران و مالکان دارای وام خرید مسکن ــ به‌طور جداگانه بررسی کرد. این روش امکان می‌دهد وضعیت این گروه‌ها به‌صورت اختصاصی بررسی شود و علاوه بر فقر مطلق، فقر ناشی از هزینه‌های تأمین مسکن نیز برآورد گردد و زمینه برای سیاست‌گذاری شواهد‌محور هموار شود.
طبق روش متداول برآورد نرخ فقر، در سال 1402 نرخ فقر خانوارهای مستأجر 27 درصد (1٫33 میلیون خانوار) برآورد شده است. اما به‌مدد روش مکمل که خانوارهای درگیر فقر ناشی از هزینه‌های تأمین مسکن (652 هزار خانوار) را نیز شناسایی می‌کند، نرخ فقر به 40 درصد افزایش پیدا می‌کند.
مقایسه نتایج روش متداول و مکمل برآورد نرخ فقر با شاخص سهم هزینه مسکن از کل هزینه‌کرد خانوارها حکایت از آن دارد که این شاخص دچار دو معضل «بازنمایی سوگیرانه» و «همسان‌نمایی» از وضعیت خانوارهای مستأجر است و در مجموع نه‌تنها برای بررسی وضعیت خانوارهای مستأجر و مالکان دارای وام خرید مسکن مناسب به شمار نمی‌رود، بلکه در پاره‌ای موارد استفاده از آن منجر به کژفهمی‌های سیاستی می‌شود.
طبق برآورد روش متداول و مکمل، خانوارهای مستأجر درگیر فقر را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:
1. خانوارهایی که به دلیل درآمد ناکافی درگیر فقر هستند: 67 درصد (1٫33 میلیون خانوار که شامل 5٫5 میلیون نفر می‌شود).
2. خانوارهایی که درگیر فقر ناشی از هزینه‌های تأمین مسکن، اجاره به همراه هزینه آب، برق و گاز هستند: 33 درصد (652 هزار خانوار که شامل 2٫1 میلیون نفر می‌شود).
در سال 1402، تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر به بالاترین مقدار خود در دو دهه گذشته رسیده است؛ هم از نظر تعداد خانوار درگیر فقر، هم از نظر تعداد افراد و هم از نظر نرخ فقر.
در سال 1402، سهم خانوارهای مستأجر درگیر فقر در مناطق شهری حدود 94 درصد (1٫87 میلیون خانوار) و سهم مناطق روستایی 6 درصد (113 هزار خانوار) بوده است.
بیشترین تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر در سال 1402، مربوط به خانوارهای چهار نفره برآورد شده است: 649 هزار خانوار (2٫6 میلیون نفر). همچنین 72 درصد از خانوارهای مستأجر درگیر فقر، شامل خانوارهای سه، چهار و پنج نفره بوده‌اند (1٫43 میلیون خانوار معادل 4٫57 میلیون نفر).
در سال 1402، بیشترین تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر مربوط به خانوارهایی بوده که سن سرپرست آن‌ها بین 35 تا 44 سال بوده است: 612 هزار خانوار (2٫55 میلیون نفر). این گروه بیشترین سهم از کل خانوارهای درگیر فقر را دارد (31 درصد).
توزیع خانوارهای درگیر فقر در سال 1402 نشان می‌دهد 76 درصد از خانوارهای مستأجر درگیر فقر، خانوارهایی هستند که سن سرپرست خانوار کمتر از 55 سال است: 1٫49 میلیون خانوار (6 میلیون نفر).
در سال 1402، بیشترین تعداد خانوار مستأجر درگیر فقر در استان تهران برآورد شده است: 620 هزار خانوار با نرخ فقر 43 درصد. کمترین تعداد خانوار نیز در استان چهارمحال و بختیاری برآورد شده است: 4 هزار خانوار با نرخ فقر 14 درصد. از سوی دیگر، بیشترین نرخ فقر در استان آذربایجان غربی (62 درصد) و کمترین نرخ فقر در استان چهارمحال و بختیاری (14 درصد) برآورد شده است.
در سال 1402، بیشترین تعداد خانوار مستأجر درگیر فقر درآمدی (390 هزار خانوار؛ سهم 63 درصد) و درگیر فقر ناشی از هزینه تأمین مسکن (230 هزار خانوار؛ سهم 37 درصد) در استان تهران برآورد شده است.
در همین سال، بیشترین سهم از خانوارهای درگیر فقر درآمدی در استان کرمان گزارش شده است؛ به‌طوری‌که 89 درصد از خانوارهای درگیر فقر این استان (53 هزار خانوار) درگیر فقر درآمدی بوده‌اند. همچنین بیشترین سهم از خانوارهای درگیر فقر ناشی از هزینه‌های تأمین مسکن در استان‌های اردبیل و ایلام ثبت شده است.