پیام ویژه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ندا جعفری| یکی از مهم‌ترین مشکلات مردم در زمان جنگ دوازده روزه ایران و اسراییل قطع شدن ارتباط از طریق پلتفرم‌های واتس‌آپ، تلگرام و اینستاگرام بود، تنها چند ساعت پس از شروع حملات رژیم صهیونیستی به ایران و از همان روز اول اینترنت با محدودیت‌ها و اختلالاتی مواجه شد. محدودیت‌هایی که وزارت ارتباطات در بیانیه‌ای آن را وابسته به شرایط ویژه کشور خواند و موقتی اعلام کرد. در روزهای ابتدایی اختلالات اینترنت کم و بیش ادامه پیدا کرد و پایداری شبکه کاهشی شد. تجربه کاربران نشان می‌داد کیفیت و سرعت اینترنت کشور کاهش پیدا کرده است و نمودار «نت‌بلاکس» در این روزها کاهش ترافیک اینترنت بین‌الملل ایران را تایید می‌کرد و در نتیجه اختلالات اینترنت، افت شدید سرعت و ناپایداری به ویژه در شبکه اینترنت نارضایتی کاربران را به دنبال داشت. اما یک روز پس از اعلام آتش‌بس میان ایران و اسراییل واتس‌آپ رفع فیلتر شد و دسترسی به اینستاگرام بدون ابزار‌های تغییر IP (فیلترشکن) برای کاربران فراهم شد و به حالت عادی بازگشت و اعلام شد ممکن است هفته آینده تلگرام نیز رفع فیلتر شود.
فیلترینگ غیرقانونی است
کامبیز نوروزی، حقوقدان و کارشناس حقوق رسانه در مورد فیلتر و رفع فیلتر پلتفرم‌های خارجی به «اعتماد» می‌گوید: با فیلتر کردن این پلتفرم‌ها صدای ایران‌دوستان را خاموش می‌شود و اگر صداوسیما واقعا یک رسانه ملی بود، گرایش مردم به پلتفرم‌های خارجی تا این حد گسترده نمی‌شد.
نوروزی، با اشاره به وضعیت فعلی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران، معتقد است؛ تصمیم‌گیران کشوررهیچ درک دقیقی از تحولات رسانه‌ای و جهان ارتباطات ندارند.
عقب‌ماندگی سیاست‌گذاری رسانه‌ای
به گفته نوروزی، سیاست‌گذاران رسانه‌ای در ایران حدود نیم قرن از تحولات جهانی عقب هستند. او می‌گوید: از زمانی که اینترنت در حدود 25 سال پیش وارد کشور شد، نخستین واکنش‌ها در قالب فیلتر کردن فیس‌بوک آغاز شد و این روند به مرور ادامه یافت تا به امروز که پلتفرم‌هایی مانند تلگرام و واتس‌آپ نیز مشمول فیلتر شدند. در تمام این سال‌ها، فیلترشکن‌ها همواره در دسترس بوده‌اند و بازار پررونقی برای فروش آنها وجود داشته است. حتی گزارش‌هایی وجود دارد که برخی شرکت‌ها و افراد از فروش فیلترشکن‌ها درآمدهای کلان کسب کرده‌اند.
پلتفرم‌ها، جایگزین رسانه‌های رسمی شده‌اند
نوروزی معتقد است: به دلیل ناکارآمدی صداوسیما، بخش بزرگی از جامعه ایران نیاز خبری، تحلیلی و حتی سرگرمی خود را از طریق تلگرام، اینستاگرام و واتس‌آپ تامین می‌کند. او می‌گوید: این پلتفرم‌ها رسانه نیستند، اما در نبود رسانه فراگیر و ملی، عملا نقش رسانه را ایفا می‌کنند. بسیاری از اساتید، فعالان سیاسی و روشنفکران ایرانی تنها از این طریق می‌توانند دیدگاه‌های خود را منتشر کنند و اگر این پلتفرم‌ها نبودند، سخنان هزاران اندیشمند و فعال ضدجنگ و حامی ایران هرگز به گوش مردم نمی‌رسید.
بازار ![]()
فیلترینگ، غیرقانونی و ضد امنیت ملی
نوروزی تاکید می‌کند: فیلتر کردن پلتفرم‌ها و فیلترشکن‌ها کاملا غیرقانونی است و هیچ پشتوانه حقوقی ندارد، نه تنها فیلترینگ پلتفرم‌ها نقض صریح حق آزادی بیان است، بلکه در شرایط بحران مثل جنگ اخیر، این اقدام به ضرر مردم و امنیت کشور تمام می‌شود. وقتی اینترنت قطع یا مختل می‌شود، زندگی روزمره مردم فلج می‌شود، اما عوامل نفوذی و وابسته به دشمنان ایران همچنان به تجهیزات پیشرفته دسترسی دارند و فعالیت خود را ادامه می‌دهند.
نوروزی معتقد است: قطع اینترنت در زمان حملات اسراییل به ایران، نه‌تنها کمکی به امنیت ملی نکرد، بلکه به پخش صدای ایران‌دوستان آسیب زد و با قطع شدن اینترنت، کسانی که در دفاع از ایران و محکومیت تجاوز اسراییل سخن می‌گفتند، عملا ساکت شدند و صدایشان به مردم نرسید. درحالی که رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور که برخی به طور کامل در خدمت اسراییل هستند آزادانه فعالیت می‌کردند و روایت خودشان را منتشر می‌کردند.او می‌گوید: اگر هدف دفاع از ایران است، نباید صداهای مدافع ایران را خاموش کرد. حتی در شرایط بحرانی هم نباید سراغ فیلترینگ رفت. مخالفان جمهوری اسلامی در خارج، رسانه‌های پرنفوذی دارند و با فیلتر کردن، فقط رسانه‌های ایران دوست داخلی خاموش می‌شوند. امیدوارم آتش‌بس ادامه‌دار باشد و در صورت بحران و جنگی دیگر شاهد تصمیمات نادرست گذشته نباشیم.
جنگ و خاموشی اینترنت
علی حکیم جوادی، رییس هیات‌مدیره سازمان «نصر» در واکنش به فیلتر برخی پیام‌رسان‌های خارجی مانند واتساپ و تلگرام به «اعتماد» می‌گوید: فیلتر واتس‌آپ و تلگرام تصمیمی موقت و در شرایط خاص بود، اعمال محدودیت بر این پلتفرم‌ها تصمیمی بود که در یک مقطع زمانی خاص و در نتیجه شرایط ویژه امنیتی کشور اتخاذ شد. حکیم جوادی ادامه می‌دهد: طی این 12 روز، نهادهای تصمیم‌گیر و مسوول به این جمع‌بندی رسیده بودند که برای کنترل بهتر فضای عمومی و مدیریت ریسک‌های احتمالی، چنین محدودیت‌هایی موقتا اعمال شود. او با تاکید بر اینکه این تصمیمات با نیت ایجاد مزاحمت برای مردم نبوده، توضیح می‌دهد: ما به خوبی درک می‌کنیم که بسیاری از مردم در این مدت دچار اختلال در ارتباطات خود، به ویژه با بستگان‌شان در خارج از کشور شده‌اند و انتقادهایی نیز مطرح بوده که قابل درک است. طبیعتا پیام‌رسان‌های داخلی در دسترس بودند.
این محدودیت‌ها برای کنترل شرایط بحرانی بود
رییس هیات‌مدیره سازمان «نصر» با اشاره به محدودیت‌های زیرساختی هم می‌گوید: در این مدت، کاهش سرعت اینترنت و محدود شدن پهنای باند نیز در راستای همان سیاست‌های کلی برای مدیریت شرایط بحرانی بود. البته از نظر فنی شبکه داخلی با مشکلی مواجه نبود، اما در ارتباطات بین‌المللی اختلالاتی ایجاد شد.
حکیم جوادی تاکید می‌کند: این تجربه به تصمیم‌سازان کمک خواهد کرد تا در آینده، حتی در شرایط بحرانی، تصمیمات سنجیده‌تری اتخاذ کنند و امید است که با کاهش التهابات و عبور از شرایط خاص، شاهد پایداری بیشتر دسترسی آزاد به اطلاعات و ارتباطات باشیم که البته دولت نیز اعلام کرده است که برنامه‌اش پرهیز از این‌گونه محدودیت‌ها در آینده است، مگر در موارد کاملا استثنایی.
فیلتر کردن پلتفرم‌ها زمان جنگ تصمیمی امنیتی بود
اسماعیل گرامی‌مقدم، کارشناس سیاسی نیز در خصوص فیلتر کردن پلتفرم‌های خارجی در طول دوازده روز جنگ به «اعتماد» می‌گوید: فیلتر اپلیکیشن‌های خارجی در دوران جنگ تصمیمی امنیتی بود، اما ادامه آن توجیه‌پذیر نیست.او ادامه می‌دهد: در شرایطی که کشور طی 12 روز درگیر جنگی ناخواسته بود، حاکمیت برای حفظ امنیت ملی و صیانت از جان و آرامش مردم ناگزیر به اتخاذ تدابیر امنیتی شد؛ یکی از این تدابیر، فیلتر کردن اپلیکیشن‌های خارجی بود که از آنها در همان بازه زمانی، سوءاستفاده‌های جدی علیه کشور و ملت صورت گرفت. از این منظر، تصمیم به فیلترینگ کاملا قابل دفاع و بر پایه ملاحظات امنیتی بود.
ادامه فیلتر پلتفرم‌ها توجیه امنیتی ندارد
این کارشناس سیاسی تاکید می‌کند: با این حال، پس از پایان فاز نظامی و فروکش کردن تهدیدات فوری، ادامه فیلتر این اپلیکیشن‌ها دیگر توجیه امنیتی موثری ندارد و بسیاری از ارتباطات روزمره مردم، کسب و کارها و حتی تعاملات فرهنگی و اجتماعی از طریق همین بسترها انجام می‌شود. بنابراین تداوم فیلترینگ، بیش از آنکه منافع امنیتی داشته باشد، می‌تواند به رفاه عمومی و جریان آزاد اطلاعات آسیب وارد کند.او می‌گوید: درخصوص قطع اینترنت نیز تجربه نشان داد که در روزهای ابتدایی جنگ، عدم قطع فوری آن زمینه‌ساز آسیب‌هایی شد و صدمات زیادی بر ما زد. به‌ویژه در مواردی چون ردیابی پهپادها یا حملات سایبری، اینترنت می‌توانست ابزار دشمن برای نفوذ و تخریب باشد. از همین رو، قطع موقت اینترنت در شرایط خاص جنگی، اقدامی بازدارنده و قابل‌درک بود. بعد از این تصمیم نیز شاهد دستگیری‌های گسترده و تسلط بیشتر نهادهای امنیتی بر وضعیت بودیم.
تهدیدات به طور کامل برطرف نشده است
گرامی مقدم ادامه می‌دهد: با وجود این، اکنون که کشور از حالت اضطرار عبور کرده است، به نظر می‌رسد باید تصمیم‌گیری‌ها با نگاه بلندمدت‌تری صورت گیرد. بازگشایی دسترسی‌ها، به ویژه در حوزه فناوری ارتباطات، نه‌تنها به نفع مردم است بلکه در بهبود شفافیت، تقویت کسب و کارهای دیجیتال و بازگشت اعتماد اجتماعی نیز اثرگذار خواهد بود.او می‌گوید: البته این روند باید با هوشیاری کامل و زیرنظر نهادهای مسوول، ازجمله شورای عالی امنیت ملی، انجام شود، چراکه تهدیدات هنوز به طور کامل برطرف نشده‌اند و ما با دشمنی روبه‌رو هستیم که حتی حین مذاکرات، حملات نظامی انجام می‌دهد و زیرساخت‌های حیاتی کشور را هدف قرار می‌دهد، بنابراین بازگشت به شرایط عادی نباید به معنای غفلت از امنیت ملی باشد.