تعداد دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی شانگهای نسبت به سال ۲۰۲۰ نصف شد

پیام ویژه - فرهیختگان / شانگهای که امروزه یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های دانشگاه‌های جهان شناخته می‌شود، نخستین‌بار در ژوئن 2003 توسط «مرکز دانشگاه‌های ممتاز جهان» (CWCU) در «دانشکده تحصیلات تکمیلی آموزش» (که پیش‌تر با نام «مؤسسه آموزش عالی» شناخته می‌شد) وابسته به «دانشگاه شانگهای جیاو تونگ» چین منتشر شد و از آن زمان هر ساله به‌روزرسانی شده است. هرچند هدف اولیه ARWU یافتن جایگاه جهانی برترین دانشگاه‌های چین بود، اما این رتبه‌بندی توجه بسیاری از دانشگاه‌ها، دولت‌ها و رسانه‌های عمومی سراسر جهان را به خود جلب کرده است تا جایی که امروز یکی از معیارهای سنجش جایگاه و مقایسه عملکرد مراکز و موسسات آموزش عالی در ایران و جهان به حساب می‌آید. شانگهای از سال 2009، توسط موسسه مشاوره رتبه‌بندی شانگهای (ShanghaiRanking Consultancy) به عنوان سازمانی کاملاً مستقل در حوزه آموزش عالی منتشر می‌شود و به صورت کلی تابع دانشگاه یا نهاد دولتی خاصی نیست. جدیدترین رتبه‌بندی این مجموعه هم روز گذشته منتشر شد که در شماره امروز «فرهیختگان» آن را بررسی کردیم.
هزار دانشگاه برتر جهان از نگاه رتبه‌بندی چینی
شانگهای هرساله فهرستی از هزار دانشگاه‌ برتر جهان ارائه می‌دهد؛ فهرستی برآمده از بررسی حدود 2500 موسسه که در 6 شاخص عینی امتیاز می‌گیرند. ARWU دانشگاه‌هایی را در نظر می‌گیرد که اعضای هیئت علمی یا فارغ‌التحصیلانی داشته باشد که برنده جایزه نوبل یا مدال فیلدز هستند، پژوهشگران پراستنادی براساس فهرست موسسه کلاریویت داشته باشند، مقالاتشان در مجلات نیچر یا ساینس منتشر و یا در پایگاه استنادی علوم و پایگاه استنادی علوم اجتماعی وب آو ساینس نمایه شده باشد. در این رتبه‌بندی موسسات بر اساس 6 شاخص کلی با وزن‌دهی متفاوت براساس اطلاعات منابع اصلی محاسبه می‌شود؛ البته شاخص N&S مربوط به مقالات منتشر شده در نیچر و ساینس در مورد موسسات حوزه علوم انسانی که طبیعتاً مقاله‌ای در این مجلات ندارند محاسبه نمی‌شود و وزن آن در دیگر شاخص‌ها منظور می‌شود. 
بازار

برترین‌ها از نگاه ARWU 2025
دانشگاه هاروارد برای بیست‌وسومین سال متوالی در صدر جدول قرار دارد و پس از آن، دانشگاه استنفورد و مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) رتبه‌های دوم و سوم را کسب کرده‌اند. کمبریج در رتبه چهارم ، برکلی در رتبه پنجم، آکسفورد در رتبه ششم، پرینستون در پله هفتم، کلمبیا در جایگاه هشتم و مؤسسه فناوری کالیفرنیا در رتبه نهم دیگر دانشگاه‌های حاضر در جمع ده دانشگاه برتر این رتبه‌بندی هستند. دانشگاه شیکاگو آمریکا هم به مانند سال گذشته در جایگاه دهم قرار گرفته است. تنها تغییر در 10 دانشگاه نخست، قرار گرفتن موسسه فناوری کالیفرنیا در جایگاه نهم است، درحالی‌که در رتبه‌بندی پیشین به صورت مشترک روی پله هشتم ایستاده بود. در بین 10 دانشگاه برتر به جز دو دانشگاه مابقی همه آمریکایی هستند. در بین دانشگاه‌های اروپا، پس از کمبریج و آکسفورد انگلیسی، دانشگاه «پاری-ساکلی» در رتبه 13 قرار گرفته و بعد از آن هم مؤسسه فناوری فدرال سوئیس (ETH) در جایگاه بیست و دوم به عنوان برترین‌های اروپا شناخته می‌شوند. در میان دانشگاه‌های آسیایی، دانشگاه «تسینگهوا» با 4 پله صعود در رتبه 18 قرار گرفته و عنوان بهترین دانشگاه چین و آسیا را از آن خود کرده است. دانشگاه ملبورن در رتبه 38 نیز از سال 2011 تاکنون، برای پانزدهمین سال پیاپی، بهترین دانشگاه اقیانوسیه باقی مانده است.
نگاهی به فهرست 100 دانشگاه برتر ARWU 2025 نشان می‌دهد، 2 دو دانشگاه هم برای نخستین بار در این جمع راه پیدا کردند؛ دانشگاه سیتی هنگ کنگ که در رتبه 99 قرار گرفته و دانشگاه استکهلم سوئد که صدمین دانشگاه رتبه‌بندی امسال بوده است. البته 25 دانشگاه هم برای نخستین بار وارد فهرست 500 دانشگاه برتر شدند و 39 دانشگاه دیگر نیز برای اولین‌بار به جمع 1000 دانشگاه برتر پیوستند.
رقابت کشورها در شانگهای چگونه پیش می‌رود؟
222 دانشگاه چینی در میان 1000 دانشگاه برتر قرار گرفته‌اند؛ این تعداد بیش از دانشگاه‌های آمریکا با 183 دانشگاه است و از لحاظ تعداد دست برتر با چینی‌هاست. بررسی کیفی اما حرف دیگری دارد، بیش از یک‌سوم (37 دانشگاه) 100 دانشگاه نخست رتبه‌بندی 2025 آمریکایی هستند درحالی‌که چینی‌ها 13 و انگلیسی‌ها 8 دانشگاه در فهرست صدتایی برترین‌ها دارند. از حیث مجموع تعداد دانشگاه‌ها بعد از این سه کشور، آلمانی‌ها با 51 موسسه قرار می‌گیرند. آنها همچنان چهار دانشگاه مونیخ (رتبه 42)، فنی مونیخ (رتبه 45)، هایدلبرگ (رتبه 51) و بن (رتبه 68) را در میان 100 دانشگاه برتر دارند. 35 دانشگاه این کشور هم در جمع 500 دانشگاه برتر قرار گرفته است. ایتالیا با 41، اسپانیا با 36 و کره جنوبی با 30، استرالیا و ژاپن با 29 موسسه و کانادا با 28 دانشگاه 10 کشور با بیشترین تعداد دانشگاه در ARWU امسال به حساب می‌آیند.

روند نزولی دانشگاه‌های ایران متوقف نشد
نگاهی جزئی‌تر به وضعیت کشورهای همسایه حکایت از آن دارد که شرایط دانشگاه‌های ایران هنوز هم در سراشیبی به سر می‌برد. در یک نگاه کلی 10 کشور اسلامی در کل رتبه‌بندی امسال قرار دارند که به‌جز ایران، امارات، قطر و مراکش، بقیه از حیث بهترین دانشگاه تنزل را تجربه کردند؛ با این حال دانشگاه ملک سعود کماکان دانشگاه اول منطقه و عربستان است. البته آنها از جمع 100 دانشگاه نخست خارج شدند و امسال در جایگاه 101-105 جای گرفتند. از حیث تعداد رشد دانشگاه‌های عربستانی در این رتبه‌بندی کماکان ادامه دارد و از سال 2022 تقریبا تعداد دانشگاه‌هایشان دو برابر شد. ترکیه دیگر رقیب علمی ایران امسال 11 دانشگاه در جمع هزار دانشگاه برتر دارد. سیر نزولی تعداد دانشگاه‌های ایرانی از 2020 هم کماکان ادامه دارد و به نصف تقلیل یافته است. امسال فقط 6 دانشگاه ایرانی موفق به حضور در رده‌بندی شانگهای شدند؛ در بین این 6 دانشگاه نیز تهران و علوم پزشکی تهران، جایگاه قبلی خود را حفظ کردند اما تربیت مدرس، علوم پزشکی شهید بهشتی، صنعتی شریف و علوم پزشکی ایران همگی افت را تجربه کردند.