سنبه پرزور «زنگزور»

پیام ویژه - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محبوبه فکوری| «زنگزور»؛ کریدوری که اگرچه چندسالی هست نامش بر سر زبان‌ها افتاده است، اما نامش حالا بیش از هر زمان دیگری به خاطر حضور ردپای «مرد دیوانه» در پایان یک مناقشه تاریخی، خودنمایی می‌کند. مسیری که دولت آذربایجان به‌شدت پیگیر راه‌اندازی آن بود و حالا حتی روسای جمهور پرحاشیه دو کشور ارمنستان و آذربایجان به خاطرش، مهر تایید بر ضرورت دریافت جایزه صلح نوبل از سوی دونالد ترامپ گذاشته‌اند؛ اما ماجرا، تنها به این دو کشور ختم نمی‌شود؛ بلکه حالا نام ایران، روسیه، ترکیه، چین و آمریکا هم در این توافق تاریخی بر سر زبان‌هاست تا منافع و مضار هر یک محل بحث قرار گیرد. کریدور زنگزور، از بندر باکو آغاز می‌شود و به سمت حاشیه مرزی ایران و ارمنستان می‌آید و از آنجا به سمت ترکیه می‌رود، مسیری که بدون نیاز به عبور از خاک گرجستان تعریف شده و باکو را به ترکیه متصل می‌کند و به‌نوعی نامش، به عنوان یک میان‌بر برای رسیدن به اروپا مطرح شده است.
تا پیش از این، قطارها در کریدور میانی، از چین به قزاقستان می‌رفتند و در ادامه، با عبور از دریای خزر، به باکو می‌رسیدند؛ به این معنا که به دلیل نبود کریدور زنگزور، قطارها مجبور به عبور از آذربایجان برای رسیدن به گرجستان و سپس ورود به ترکیه بودند. اما با باز شدن مسیر این کریدور، گرجستان از این مسیر حذف شده و سرعت رسیدن بار از چین به اکتائو بیشتر می‌شود که این یک مزیت به شمار می‌رود؛ اما در‌عین‌حال، یک تیغ دولبه است؛ چراکه کنترل آمریکایی‌ها بر این کریدور برای چینی‌ها خوشایند نیست.
علیرضا چشم‌جهان، کارشناس ارشد حوزه حمل‌ونقل و لجستیک در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «دنیای اقتصاد» می‌گوید: راه‌اندازی کریدور زنگزور، به‌رغم تهدیدهایی که ممکن است برای کشور داشته باشد، یک فرصت استثنایی برای ایران فراهم می‌کند تا بتوان با چینی‌ها مذاکره و آنها را ترغیب کرد تا به جای حمل کالاها به باکو، از طریق بنادر کاسپین، انزلی و حتی آستارا به سمت ترکیه روانه شود، هرچند نبود زیرساخت‌های ریلی و فقدان سیاست‌های بازاریابی کلی‌نگر، ضعفی است که داریم و به این دلیل بار باید از طریق جاده حمل شود که هم قیمت را برای مشتریان خارجی افزایش می‌دهد و هم اختلالات عملکردی در گمرکات مرزی، عملا کار را با مشکل مواجه می‌سازد. وی با بیان اینکه اگرچه خط ریلی ایران از جنوب به شمال به بندر کاسپین وصل است، ولی اتصال بنادر شمالی کشور به مرز ترکیه وجود ندارد، گفت: در گذشته قرار بر این بود که پروژه «چشم ثریا» در مرز ایران و ترکیه، راه‌آهن دو کشور را به هم وصل کند، اما پیشرفتی حاصل نشد و مرز رازی نیز آن‌قدر توانمند نیست که از پس این کار برآید.
چشم‌جهان عملیاتی‌شدن کریدور زنگزور را به لحاظ سیاسی حائز اهمیت دانست و خاطرنشان کرد: مسیر کریدور میانی برای رساندن کالا از چین به ترکیه و از آنجا به اروپا، بسیار کوتاه‌تر از مسیر کنونی می‌شود و به لحاظ مدیریت مصرف سوخت و کاهش آلاینده‌‎های زیست‌محیطی مزیت دارد، اما به لحاظ سیاسی نیز این کریدور کشورهای ترک زبان را بدون نیاز به عبور از گرجستان، به هم متصل کرده و «پان ترکیسم» و ایده تشکیل «سرزمین توران» را تقویت می‌کند. وی معتقد است راه‌اندازی کریدور زنگزور منافع آمریکا را تامین کرده و در عین حال، ترامپ که به دنبال دریافت جایزه صلح نوبل است، توانست با حل اختلاف دیرینه و آشتی جمهوری آذربایجان و ارمنستان، ستاره‌ای بر روی سینه خود نصب کند. چشم‌جهان ادامه داد: تسلط آمریکا بر بخشی از کریدور میانی، یکی از موضوعاتی است که همواره مورد نگرانی چینی‌‌ها بود و با این آشتی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، به نوعی آمریکایی‌ها را در شمال غرب کشور، با ایران هم‌مرز می‌کند که از آن در زمینه‌های مختلف بهره کافی را خواهند برد.
همچنین روح‌الله لطیفی، کارشناس ارشد روابط بین‌المللی، در گفت‌وگو با گروه آنلاین روزنامه «دنیای اقتصاد»، با بیان اینکه آمریکا قصد دارد با عملیاتی‌ کردن زنگزور، ژئوپلیتیک منطقه را به نفع خود هدایت کند، گفت: مقدمه این امر، درگیری اولیه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در سال 99 بوده که از محور گریس قاپان و روستاهای ارمنی‌نشین شروع شد. ولی آنچه در حال وقوع است یک تغییر ژئوپلیتیک در منطقه است و اینکه گفته می‌شود موضوع فراتر از مرزهای ایران است و ارتباطی به ما ندارد، اشتباه است. وی افزود: هر نوع تغییر در منطقه روی جایگاه و منافع ملی ایران و حتی موضوعات مشترک با همسایگان، تاثیر مستقیم دارد که یکی از آنها، کریدور زنگزور است که جمهوری آذربایجان را به نخجوان و ترکیه وصل می‌کند.
لطیفی ادامه داد: هم‌اکنون منطقه آبستن تحولاتی است که یک سری بازیگران غیرهمسایه به دنبال آن هستند و اگر ما با چشم باز به آنها توجه نکنیم، به غیر از مسائل ژئوپلیتیک که جغرافیای سیاسی ایران را تغییر می‌دهد، مسائل امنیتی، نظامی و شاید موضوعاتی همچون تحریک اقوام را نیز سرعت می‌بخشد. این کارشناس ارشد حوزه روابط بین‌الملل خاطرنشان کرد: ارمنستان که کشوری محصور در خشکی و متحد ایران است، دروازه ورود ما به اوراسیا بوده و هم‌اکنون، کریدور زنگزور قرار است از اختیار دولت ارمنستان خارج شود. این موضوع، مسیر ما از مرز نوردوز را که دروازه ورود ما به این اتحادیه است خواهد بست. 
سخنگوی پیشین گمرک جمهوری اسلامی ایران خاطرنشان کرد: این موضوع از نظر اقتصادی اثرات منفی برای ایران و هم‌پیمانان ما در اوراسیا خواهد داشت؛ به‌خصوص اینکه شاهد تغییرات سیاسی و چینش‌های جدید در ارمنستان هستیم که می‌تواند بر منافع ایران اثر بگذارد که باید با نگاه ویژه به آن نگریست. لطیفی گفت: در این میان، تحرکات سایر بازیگران منطقه‌ای مهم است و باید به آن توجه کرد؛ به نحوی که همه اینها می‌تواند منجر به به‌ دست آوردن منافع حداکثری برای منطقه یا حداکثری برای کسانی باشد که خارج از منطقه قرار دارند.
این کارشناس ارشد حوزه روابط بین‌الملل ادامه داد: این موضوع در گذشته نیز وجود داشته، به نحوی که یک سری کریدورهای انرژی که می‌توانست از خاک ایران عبور کند با سیاست‌های نظام سلطه و رقبای منطقه‌ای از مسیر ما خارج شد و اکنون انتقال نفت از کف دریای خزر و از مسیر باکو به سمت ترکیه را شاهد هستیم که 6 کریدور خارج از مسیر ایران، در منطقه قفقاز و دریای خزر به سمت اروپا و ترکیه شکل گرفته که اگرچه هزینه‌های بیشتری داشته‌اند و می‌توانست با هزینه کمتری از طریق ایران اتفاق بیفتد، ولی به دلایل غیراقتصادی در گام اول و به دلیل تضعیف اقتصاد ایران در گام دوم، منحرف شده است. لطیفی ادامه داد: در حوزه‌ کریدورهای اصلی عبور و مرور نیز، این موضوع از سوی بازیگران خارج از منطقه، در آسیای میانه و قفقاز دنبال شده و منافع ما را تهدید کرده؛ بنابراین باید یک برنامه و اقدام کامل و جامع داشته باشیم تا منافع کشور دچار آسیب نشود.
وی معتقد است کریدور زنگزور می‌تواند یکی از موفق‌ترین حضورهای ما در یک اتحادیه اقتصادی را که همان اتحادیه اوراسیاست، به صورت مستقیم به چالش بکشد؛ به‌خصوص اینکه اتفاقات خوبی در این اتحادیه رخ داده و صادرات ما به این کشورها افزایش چشمگیری داشته و اکنون به مرحله تجارت آزاد رسیده‌ایم که برای ما با توجه به عدم عضویت در WTO حائز اهمیت به شمار می‌رود. لطیفی می‌گوید: این یک جنگ کریدوری است که اگر بی‌تفاوت باشیم، دستاوردهای ما را به چالش می‌کشد و کنترل را از دست متحدان ما خارج می‌کند؛ ضمن اینکه می‌تواند مراودات سیاسی و موضوعات عادی همسایگی ما را نیز از روال عادی خارج کند. پس باید هوشیارانه و غیرمنفعلانه نسبت به این موضوع برخورد کرد. 
بازار